Ik hoor het veel om me heen. Moslims die zich depressief voelen of voor wie het leven enorm zwaar aanvoelt. Maar naar een psycholoog gaan willen ze niet, omdat ze denken dat hun geloof voldoende zou moeten zijn om beter te worden. Soms speelt ook schaamte mee of de angst dat ze bij een behandelaar terecht komen die hun culturele achtergrond niet begrijpt of hen niet serieus neemt.
Hicham Berkhli en zijn collega’s van InterGGZ in de Amsterdamse wijk Osdorp kennen deze verhalen ook. Veel mensen die bij hen aankloppen voor therapie, hebben al heel veel geprobeerd. Hicham: ”Bij de Marokkaanse gemeenschap speelt vaak een traumatische jeugd. Mensen hebben hechtingsproblemen omdat ze zijn opgegroeid in complexe gezinnen. Vaak ook hebben ze echte armoede meegemaakt. In het geval dat de vader in het buitenland werkte, kan het zijn voorgekomen dat een gezin ook nog last had van weinig respect vanuit de omgeving vanwege de afwezige vader. Op school en in de moskee zijn ze geslagen. Ze hebben al op jonge leeftijd veel onrechtvaardigheid meegemaakt. En vaak herbeleefden ze die onrechtvaardigheid opnieuw door de migratie naar Nederland. Bijvoorbeeld op het werk of in hun huwelijk.
Op het moment dat je als kind niet de basisbehoeftes krijgt, kan dat leiden tot psychische problemen op latere leeftijd. Je kunt denken aan basisbehoeftes als liefde en aandacht, veiligheid, verbondenheid en autonomie. Maar ook het leren stellen van realistische grenzen het het mogen uiten van emoties vallen eronder. We zien dat mensen als kind vaak taken hebben gekregen die niet pasten bij hun kalenderleeftijd.
Bij mannen zie je dat zij als kind al veel te jong grote verantwoordelijkheid moesten dragen. Bij vrouwen zie je juist dat ze veel te beschermd opgroeien. Ze mogen letterlijk niks. Het gevolg is dat ze hun leven lang last kunnen blijven houden van faalangst en een laag zelfbeeld. Ze hebben geleerd om zichzelf op te offeren voor anderen en zijn niet gewend om duidelijk hun grenzen aan te geven.
Hicham: “Je kunt de basisbehoeftes hebben gemist in je jeugd: liefde, aandacht en verbondenheid”
Vertrouwensband
Hicham vertelt dat er al vrij snel een vertrouwensband ontstaat: “Dat kan doordat we hun taal spreken en de gewoontes en gebruiken kennen. Mensen komen vaak laat in het proces, sommigen zijn al jaren in therapie. Ze lopen al heel lang rond met trauma’s en als gevolg daarvan hebben ze een emotioneel beladen leven achter de rug. Mensen die bij ons komen horen ook wel eens stemmen, denken dat ze gestraft worden door Allah of voelen dat ze bezeten zijn door een djinn. Ik spreek dat als therapeut nooit tegen. Want dat is de verklaring die zij geven voor dat wat zij op dat moment zelf echt ervaren. Ik ben een alternatief waar ze voor kunnen kiezen als ze er voor open staan.
Ik begin met uitleggen dat er drie soorten pijnen zijn. Lichamelijk, geestelijk en spiritueel. En dat het belangrijk is om de juiste soort hulpbron in te schakelen. Want die verschilt per soort klacht. Als iemand een been heeft gebroken dan zijn dat lichamelijke klachten en dat moet behandeld worden door een arts. Heb je psychische problemen dan kun je terecht bij een psycholoog of psychiater en bij spirituele problemen vraag je juist om advies aan een islamitische geleerde. De juiste match tussen de hulpbronnen vinden, helpt mee aan een goed en snel herstel.
Uiteindelijk is het natuurlijk onze Schepper die beslist of je beter word of niet. Maar je bent wel verantwoordelijk voor de stappen die je in die richting zet. Ik haal veel inzichten uit de video’s van Nouman Ali Khan. Dat is een Amerikaans/Pakistaanse moslim die het talent heeft om tafsir (uitleg van de Koran) in gewone mensentaal om te zetten. Het geeft me heel waardevolle inzichten die ik meeneem in de behandelingen.”
Rustige prater
Hicham is een rustige prater met een zacht Brabants accent. Hij vertelt hoe hij in Veldhoven opgroeide en daar altijd de vrolijke noot was op school. Maar als leerling was hij volstrekt niet serieus. Hij voelde weinig voor school en was niet geconcentreerd. “Op de een of andere manier had ik geen toekomstvisie. Terwijl mijn vader wel hamerde op het feit dat we door moesten leren als we dat konden. Hij heeft de kans niet gehad toen hij jong was. Na een middelbare school met veel spijbelen en blijven zitten, kwam ik uiteindelijk terecht op de MBO Adminstratie.
In het laatste jaar stond ik er zo slecht voor dat de docenten me al opgegeven hadden. Maar toen zei mijn klasgenoot Dirk, waar ik menig uurtje spijbelend mee had doorgebracht: ‘Je graaft je eigen graf. Waar ben je mee bezig?’ Ik was toen 21 jaar en met een klik kwam het besef. Ik weet niet hoe, maar mijn diploma heb ik gehaald. Een lijst met alleen maar zessen. Ik had de smaak echt te pakken en ging naar een open dag voor de Opleiding Sport en Economie. Ik had bedacht dat ik voetbalmakelaar wilde worden. Maar het commerciële sprak me totaal niet aan.
Universiteit of HBO
Bij de open dag voor Toegepaste Psychologie kreeg ik wel een goed gevoel. Ook omdat dit een brede 1-jarige HBO was. Daarna stond ik voor de keus. Verder op de HBO en in drie jaar klaar. Of doorstromen naar de universiteit en er minstens nog 4 jaar over te doen. Mijn vader heeft me toen overgehaald. En daar ben ik hem nog altijd dankbaar voor. Want wat zijn die paar jaren op een mensenleven.
Het werd de Universiteit van Utrecht. Daarna heb ik de GZ-opleiding gedaan en tien jaar voor I-psy gewerkt. Het gevoel dat ik het op mijn eigen manier wilde doen – en niet meer voor een baas wilde werken – werd steeds sterker. Sinds 1 maart van dit jaar sta ik officieel op eigen benen. Een paar jaar geleden ben ik met drie bevriende psychologen al parttime met InterGGZ begonnen.
We zijn een maatschap, dus we bepalen ieder voor zich hoeveel mensen we willen helpen. Als we een persoonlijkheidsbehandeling moeten doen, kan dat soms meerdere jaren duren. Ik begin altijd met uitleggen dat het niet zo raar is om die zware gevoelens te hebben. Ik maak duidelijk dat we tijdens de therapie gaan werken aan de loszittende wortels en dus niet aan de boomstam. Met wortels die niet stevig in de grond staan, kan iemand snel uit balans raken door stress. Met wortels die wel stevig in de grond staan, kan de stam veel beter tegen een stootje. Ik teken het ook altijd om het op een visuele manier te versterken.
Begrip voor oorzaak en gevolg
Voor het succes van de behandeling is het van groot belang dat je zelf ook de oorzaken en de gevolgen begrijpt. Het duurt meestal 5 tot 7 sessies om tot dat begrip te komen. En dat is nog maar het begin. Maar hard nodig om de emoties aan te kunnen pakken en assertiever te worden.
De therapie die wij geven om jeugdtrauma’s te verwerken is echt gericht op herstel. We proberen het overweldigende gevoel op te roepen dat wordt veroorzaakt door de opeenstapeling van problemen. We nemen ze bij de hand om over hun vermijdende gedrag – dat hun overlevingsmechanisme is geweest! – heen te stappen.
Deze methode heet ‘imaginaire rescripting’. We gaan dan in gedachte – met de ogen dicht – terug naar zijn kindertijd en de situatie waarin de negatieve emoties speelden. Tijdens dit herbeleefmoment geef ik als therapeut de veiligheid die men destijds zo heeft gemist. Ik herstel daarmee de gemiste basisbehoefte van hun jeugd. Als je deze oefeningen lang genoeg doet, vervangt het brein de negatieve opgeslagen emoties door een positieve emotie. Dit is in feite hetzelfde proces als bij EMDR. Maar dat is voor sommige mensen te heftig. Welke methode we toepassen hangt samen met het soort trauma.
Allah wijst ons de weg
We lopen er soms wel tegenaan dat er in de islamitische gemeenschap gauw geoordeeld wordt. Als je afwijkt van de normale gang van zaken, moet je sterk in je schoenen staan om de opmerkingen naast je neer te leggen. Het gevoel perfect te moeten zijn, speelt ook een rol. Terwijl de insteek van ons geloof is dat je elkaar juist moet helpen om het goede pad te volgen. Vanuit liefde en geduld. Ik probeer duidelijk te maken dat het Allah is die die de deuren voor ons opent. Wij moeten sabab verrichten, dat wil zeggen dat we moeten doen wat binnen onze macht ligt. Vervolgens wijst Allah ons de weg. Daarom is het ook niet erg als mensen van alles uitproberen naast de therapie. Wat bij de een goed werkt, doet dat bij een ander juist niet. Soms werkt juist de combinatie.”
Hicham: “Mensen voelen dat ze perfect te moeten zijn. Terwijl in ons geloof juist elkaar helpen centraal staat.”
Hicham heeft nu hij voor zichzelf werkt, ook kunnen experimenteren met online therapie. “Ik heb dat in eerste instantie gratis aangeboden voor jongvolwassenen van 18 tot en met 30 jaar. En daar bleek grote vraag naar. Bij deze groep speelt een grote schaamte om aan de buitenwereld en familie te laten merken dat ze hulp nodig hebben. In veel gevallen ging het om depressiviteit met een traumatische oorzaak.
Wat me wel opviel, is dat er duidelijk meer vrouwen dan mannen om hulp vroegen. De meeste jongeren wonen thuis omdat ze nog niet getrouwd zijn. Een paar sessies online, betekende dat ze hulp konden vragen zonder dat ze daar hun ouders mee hoefden te belasten. In serieuze gevallen verwees ik natuurlijk door. De online therapie is in dat geval een welkome tussenstop.”
Tussen de regels door laat Hicham merken dat hij regelmatig persoonlijk geraakt wordt door de verhalen van de mensen die in therapie zijn. “Het is een baan die heel veel voldoening geeft. Als na jaren therapie mensen weer zelf verder kunnen met een stevige emotionele basis, ben ik een dankbaar mens.”
