Mindfulness en moeraaqabah zijn niet zoals het gebed of andere vormen van aanbidding waarbij we een heldere handleiding hebben. Mindfulness oefeningen zijn vrijwillige daden in de vorm van stilte, afzondering en meditatie, die een aanvulling vormen op de verplichte daden en deze hierdoor meer diepgang geven en versterken.
Er bestaat geen eenduidige manier om je bewustzijn te oefenen, dus moet ieder voor zich ontdekken wat het beste werkt voor hem of haar. Elke menselijke ziel is namelijk anders en iedereen bevindt zich in een andere situatie en levensstroom.
Meditatie bevordert dankbaarheid
Het reflecteren over Allah’s zegeningen is bij uitstek de daad van aanbidding en de vorm van mentale activiteit (meditatie) die dankbaarheid in het hart produceert en tevens ondankbaarheid verdrijft. Het is een grote deugd om Allah voor Zijn zegeningen te danken met woorden, maar nog meer – en zelfs noodzakelijker- is het nodig om bewustzijn te scheppen. Woorden kunnen we namelijk onachtzaam uitspreken, zelfs al zijn het goede woorden.
Maalstroom van gedachten
Elke vorm van meditatie binnen de islam heeft zijn plaats en functie. De vormen overlappen elkaar vaak en versmelten dan. Voor het bereiken van een ‘zelf-bewust-zijn’ -zoals eerder besproken- zijn we vooral geïnteresseerd in de handeling van innerlijke ta’amoel (meditatie) Dit doen we door ons innerlijke leven in stille afzondering continu te onderzoeken en te observeren. Totdat we duidelijkheid krijgen over onze mentale en emotionele toestand. Deze vorm van meditatie is een specifieke techniek om onze innerlijke staat en onze gedachten voor te zijn. Gedachten kunnen ons namelijk meenemen. Een maalstroom van gedachten nog voor we het beseffen.
Loskoppelen van gedachten
Mindfulness-oefeningen in deze context gaan niet over het onderdrukken van gedachten, maar eerder over het eenvoudigweg bewust worden van bepaalde gedachten en om te leren ze te laten passeren. Naarmate we ons meer bewust worden van onze gedachten, kunnen we de afstand tussen onszelf en onze gedachten waarnemen.
We dissociëren en disidentificeren onszelf als het ware van onze gedachten; onze onvrijwillige gedachten zijn slechts ‘gebeurtenissen’ (hadath) en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs wie we zijn. Aanvankelijke gedachten (al-haji’s) kunnen onvrijwillig uit de nafs (het ego) voortkomen, zoals Allah zegt:
“We hebben de mens geschapen – We weten wat zijn ziel hem influistert.” (Koran, 50:16)
Gedachten kunnen ook voortkomen uit een externe bron, namelijk de influisteringen (al-waswasah) van een duivel of een ander mens.
Slechte gedachten
We zijn geen slechte mensen omdat we slechte gedachten hebben. We hebben allemaal wel eens slechte gedachten, ongeacht hoe rechtvaardig we zijn. Het werkt schadelijk en contraproductief om onszelf met schuldgevoelens te belasten omdat we slechte gedachten ervaren. De Profeet ﷺ zei: “Voorwaar, Allah heeft mijn natie vergeven voor hun slechte gedachten in zichzelf zolang ze er niet over spreken of ernaar handelen.” (Sahieh Muslim)
We worden alleen verantwoordelijk gehouden voor onze gedachten als we bewust kiezen om ernaar te handelen. Maar we kunnen onszelf dus trainen in bewustwording. Dit schept meer ruimte om correct op bepaalde gedachten te reageren. We leren negeren wat schadelijk is en na te streven wat goed is.
Voor het bereiken van een ‘zelf-bewust-zijn’ onderzoeken en observeren we ons innerlijke leven
Het doel van meditatie en mindfulness
Mindfulness-oefeningen gaan niet over het ervaren van spirituele extase, hoewel de oefeningen soms plezierige gevoelens teweeg brengen. Veel mensen proberen enkel te mediteren omdat ze een soort van spirituele zielsverrukking willen voelen. Maar dit gevoel is niet het punt dat we willen bereiken met meditatie. Het gaat over oefenen en trainen, op dezelfde manier als hoe we ons lichaam trainen. Soms voelt het goed -dit is natuurlijk een pluspunt- maar het belangrijkste doel is om gezond en krachtig te worden. Dit geldt ook voor mindfulness; het is een middel om mentale en spirituele kracht te verzamelen.
Moeraaqabah is een training en oefening, zodat we in mentale en spirituele topvorm zullen verkeren. Het gebed is hierbij de uitvoering, de mindfulness-oefening zou je kunnen zien als de voorbereiding.
Hoe begin je aan moeraaqabah?
- Kies een tijdstip
Kies om te beginnen een tijdstip gedurende de dag waarop je alleen en op een rustige plek kunt zijn. Sommige moslims geven de voorkeur aan de tijd vóór fajr (het ochtendgebed) of een ander gebed, voor of na het werk, tijdens de lunchpauze of zelfs voor het slapengaan. Als je even een bewust moment neemt voor het gebed, helpt dit natuurlijk als mentale voorbereiding op het gebed zelf. Maar in principe kan je om op het even welk moment van de dag dat voor jou uitkomt. Maak ten minste vijf minuten tot een uur vrij. Je begint uiteraard met korte momenten om er wellicht op termijn een goede routine in te krijgen. Als je de positieve effecten van de oefening begint te ervaren en leert te genieten van stilte en het gewoon aanwezig zijn, wil je de oefening uiteindelijk misschien langer doen.
-
Kies een positie
Kies vervolgens een houding die je prettig vindt. Je kunt rechtop zitten op een stoel, op een comfortabel kussen, of zelfs op je zij of rug in bed liggen,
Allah zegt: Degenen die Allah gedenken, terwijl zij staan, zitten en liggen op hun zij en diep over de schepping van de hemelen en de aarde nadenken. (Koran, 3:191)
Het doel is om een ontspannende en comfortabele houding te vinden. Natuurlijk niet zo ontspannen dat je ervan in slaap valt.
Als een andere oefening kan meditatieve herinnering aan Allah ons ook helpen in slaap te vallen. Ibn Al-Qayyim schrijft in Al-Ṭibb Al-Nabawī: “De Profeet ﷺ zou slapen op zijn rechterkant en Allah gedenken totdat de slaap hem (letterlijk: zijn ogen) overviel.” (Al-Ṭibb Al-Nabawī)
- Focus op je ademhaling
Nu kan je beginnen met je aandacht te focussen op je natuurlijke ademhaling. Ontspan geleidelijk aan je spieren en dan je gehele lichaam: armen, benen, je romp en zelfs je kaken. Je kunt je ogen sluiten of ze gewoon laten zakken. Terwijl je rustig ademhaalt, probeer je te voelen vanuit je hart en geest.
Wat voel je?
Wat denk je?
Is je geest aan het racen of ben je juist kalm?
Probeer je geest tot rust te brengen door bewust en ontspannen adem te halen. Kijk eens of je bewust het leven en de energie die Allah door je hele lichaam stuurt, kunt voelen. Wek in jezelf een diep gevoel van dankbaarheid op ten opzichte van Allah, voor je adem, je leven en zijn op dit moment.
- Leg je innerlijke dialoog stil
Terwijl je innerlijk tot rust komt, begin je het gevoel van moeraaqabah met Allah te merken. Weet en voel dat Hij jou ziet en hoort.
“Hij is met jou waar je ook bent.” (Koran, 57:4)
Hij weet alles wat er op dit specifieke moment en op elk moment in en rond jou gebeurt. Focus op het gevoel van moeraaqabah in deze staat van innerlijke stilte (samt al-sirr). Probeer te stoppen met praten tegen jezelf (hadith al-nafs) of stop jouw gedachtenspinsels. Leg je innerlijke dialoog zoveel als mogelijk het zwijgen op en concentreer je gewoon op het aanwezig zijn bij Allah in het moment.
je geest zal steeds weer afdwalen naar onachtzaamheid en afgeleid worden door opkomende gedachten. Dit is volkomen normaal.
- Keer terug naar de staat van moeraaqabah
Wanneer je geest begint af te dwalen – en dat zal zeker gebeuren – probeer dan je bewustzijn terug te brengen naar je kern. Je kan stilletjes dhikr (gedenkingen) verrichten. De Profeet ﷺ zou smeekbeden gebruiken om hem terug in een staat van moeraaqabah te brengen als hij was afgeleid. Hij zei: “Voorwaar, er is soms een mist over mijn hart, dus ik vraag honderd keer per dag de vergeving van Allah.” (Sahieh Muslim) Al-Nawawi legt deze hadith (overlevering) uit en zegt: “Er wordt gezegd dat het betekent dat hij perioden van onoplettendheid had, terwijl hij normaal gezien steeds Allah indachtig was. Wanneer hij een periode van onoplettendheid had, zou hij dat als een zonde beschouwen en er vergeving voor zoeken. Als een manier om zichzelf terug te brengen in een staat van moeraaqabah.
Als dat de toestand van de Profeet van Allah ﷺ was, wat moeten we dan verwachten van onze eigen geest?
- Gebruik een mantra uit de soenna
In deze oefening fungeert de smeekbede of herinnering als een ‘mantra’ voor je moeraaqabah. Een mantra wordt vooral gelinkt aan het hindoeïsme of boeddhisme, maar het gaat in feite gewoon om woorden die je innerlijk herhaalt wanneer je geest afdwaalt. Het brengt je geest terug naar het centrum van je zijn en bewustzijn.
Het is het beste om een mantra te kiezen uit een van de vele authentieke smeekbeden uit de soenna, in ons geval dhikroellah (het gedenken van Allah): “Twee woorden zijn geliefd bij de Meest Barmhartige, licht op de tong maar zwaar op de schaal: soebhan Allahi wa bi hamdihi (glorie en lof aan Allah) en soebhan Allahoel Adhiem (glorie aan Allah de Almachtige). De beste herinnering is om te verklaren dat er geen God is dan Allah (la ilaha illa Allah), en de beste smeekbede is om alhamdoelillah (dank aan Allah) te zeggen.
De vergeving van Allah (al-istighfar) zoeken was een van de andere ankers van de Profeet ﷺ, dus dit is zeker ook geschikt. Je mantra kan ook gewoon een van de schone namen van Allah zijn die herinnering en bewustzijn in je hart oproepen. Of je kan een combinatie van al het bovenstaande gebruiken.
- Keer steeds terug naar moeraaqabah
Terwijl je op dit moment met je bewustzijn bij Allah bent, zal je geest steeds weer afdwalen naar onachtzaamheid en afgeleid worden door opkomende gedachten. Dit is oké, daar is niets mis mee. In feite is het volkomen normaal. Maar probeer telkens weer terug te keren naar de staat van moeraaqabah. Het is net alsof je mentale push-ups of sit-ups uitvoert. Door voortdurende oefening zal je je mentale en spirituele spieren versterken. Verwijt jezelf niet als je geest afdwaalt, maar keer rustig terug naar stil bewustzijn. Dit is de daad van ta’amoel, waarbij je jezelf herhaaldelijk terugbrengt in de staat van moeraaqabah met Allah en met je innerlijke zelf. Totdat het een natuurlijk proces en een comfortabele gewoonte wordt om in deze staat te zijn.
- Geef niet op
Soms racen onze geesten tijdens de oefening en dwalen onze gedachten steeds weer af. Zo kan je het gevoel krijgen dat je niets bereikt hebt met deze oefening. Daarmee zet je jezelf op het verkeerde been. De beste mindfulness-oefensessie is degene die je hebt voltooid, punt uit. Het maakt niet uit hoe lang je geest onachtzaam is. Elke keer dat je je geest terugbracht naar moeraaqabah, wordt hij sterker en sterker. En elke keer dat je de naam van Allah in jezelf noemt of in stilte dankbaarheid koestert voor je leven, energie en adem, wordt het door engelen opgeschreven in het verslag van je goede daden. En het poetst enkele van de geroeste plekken op je hart weg.
poets de roeste plekken op je hart weg door moeraaqabah
Vruchten van mindfulness
Als je van deze eenvoudige oefening een gewoonte maakt, zal je in de loop van de tijd positieve resultaten zien. Je zal merken dat je aanwezigheid in je gebed gemakkelijker en natuurlijker wordt dan voorheen. Ook leer je dealen met je stress en zal je makkelijker kunnen ontspannen. Je merkt dat je jouw focus beter kan houden wanneer dat nodig is. Mindfulness-oefeningen helpen ook om beter om te gaan met de moeilijke momenten in het leven en om meer compassie te hebben met anderen. Je dhikr (herinnering aan Allah) kan op elk moment worden gebruikt om je terug te brengen in een staat van moeraaqabah. Waar je ook bent en wat je ook doet.
Mindfulness kan op den duur plezierig worden, maar we moeten nooit onze andere uitstekende daden van aanbidding zoals vrijwillige gebeden, vasten of het reciteren van de Koran vergeten.
Gedachten sturen
Een van de belangrijkste resultaten van deze mindfulness oefening is de manier waarop we controle krijgen over onze gedachten en emoties. Omdat je tijdens de oefening merkt dat er allerlei gedachten verschijnen, zal je op een ander moment gemakkelijker slechte gedachten opmerken. Dit geeft je de tijd om erop te reageren voordat je een slechte gedachtegang gaat volgen of ernaar handelt.
We kunnen nu slechte gedachten zien als ‘kleine rimpelingen in een vijver’, die zeker zullen verdwijnen als we ons ervan bewust zijn wanneer ze opborrelen vanuit het onderbewustzijn (of van Satan). We kunnen ze dan gemakkelijker laten passeren zonder hen aan te spreken of er met onszelf over te praten. Als we goede gedachten hebben, zullen we ze sneller opmerken en daarom koesteren zoals we willen. We willen ons niet geheel losmaken van gedachten, zoals sommige beoefenaars van mindfulness aanleren. Liever leren we om onze emoties en gedachten te reguleren.
Emoties reguleren
Een soortgelijk mechanisme is ook van toepassing op gevoelens en emoties. Naarmate we gewend raken aan subtiele interne veranderingen, worden we ons meer bewust van de afstand tussen een gevoel en een reactie erop. De Profeet ﷺ zei bijvoorbeeld: “Word niet boos.” (Boechaari) Maar we worden allemaal wel eens onvermijdelijk boos en hebben allemaal op een gegeven moment boze gedachten. Zoals Ibn Hajar uitlegt hebben geleerden gezegd dat de betekenis van de hadith (overlevering) is “om de oorzaken van woede te vermijden en jezelf niet bloot te stellen aan waar het toe aanzet … handel niet naar wat woede je beveelt.”
Naarmate we ons meer bewust worden van onze gevoelens, worden we ons meer bewust van de negatieve triggers. We leren als het ware om ze te negeren; om onthecht te zijn. Evenzeer kunnen we een bufferzone tussen ons en onze gevoelens opzetten. Dit geeft ons de tijd om op de juiste manier te reageren. Zo kan je je toevlucht zoeken bij Allah wanneer je boos wordt, in plaats van reflexmatig naar anderen te schreeuwen. Of voorkom je iets te doen waar je later spijt van krijgt.
Mindfulness helpt om je gedachten, emoties en dus ook je handelingen in goede banen te leiden
Streven naar hogere verlangens
We zullen onvermijdelijk verlangens en driften ervaren om te zondigen. Dit maakt deel uit van de beproevingen van het leven. Maar wanneer we moeraaqabah leren cultiveren, kunnen we ons bewust zijn van zulke verlangens als ze beginnen te ontkiemen. We kunnen ze zonder schuld erkennen. Want ze zijn natuurlijk en onvermijdelijk. Het hebben van slechte verlangens maakt ons niet tot slechte mensen. Hoe bewuster we ons worden van onze innerlijke toestand, des te beter zullen we onszelf losmaken van onze lagere verlangens. In plaats daarvan zullen we handelen naar deugdzame en hogere verlangens. De gewoonte om terug te grijpen naar onze mantra geeft ons net voldoende ademruimte om vol vertrouwen ‘nee’ te zeggen tegen de slechte suggesties van onszelf of de duivel.
Zoals ik in deel 1 al aangaf, kwam ik vroeger al in contact met mindfulness en deed ik toen bepaalde oefeningen, ook met focus op ademhaling en dergelijke. Maar ook ik ben een beginner in moeraaqabah. Ik hoop er op termijn profijt uit te halen wat betreft het reguleren van mijn gedachten en emoties en de daarbijhorende handelingen.
Oh Allah, stel ons in staat om in een vorm van moeraaqabah te verkeren. Help ons om bewuster om te gaan met onze verplichte vormen van aanbidding. Moge Hij ons helpen om onze gedachten en onze emoties te reguleren.
Amien.
Lees ook:
BRON: https://yaqeeninstitute.org/justin-parrott/how-to-be-a-mindful-muslim-an-exercise-in-islamic-meditation
Hoofdfoto: Pixabay.com
