“Het is allemaal jouw schuld!” Als het maar vaak genoeg herhaald wordt, gaat een kind dit geloven tot en met de volwassenheid. Schuld en schaamte kunnen je motiveren om het weer goed te maken en je geloof te versterken. Maar ze kunnen je ook volledig in de greep houden totdat je uit wanhoop bij de pakken neer gaat zitten. Hoe zorg je ervoor dat je niet zwelgt in schuldgevoelens? Hoe breng je je innerlijke criticus tot zwijgen en heel je jezelf?
Traumatische ervaring
Onverwachte schokkende gebeurtenissen kunnen de grond onder onze voeten wegslaan. Als mens hebben we altijd bepaalde verwachtingen over onszelf, de mensen om ons heen of iets dat staat te gebeuren. We hopen, dromen en verwachten. Eigenlijk leven we dus al in de toekomst.
Maar als deze verwachtingen niet uitkomen, lijkt onze wereld in te storten. Hoop is een van de krachtigste emoties die wij hebben en als er geen hoop lijkt te zijn, kan de realiteit die zich openbaart een pijnlijke en traumatische ervaring voor ons zijn.
Als onze verwachtingen niet uitkomen, kan het lijken of onze wereld instort.
Dromen
Dromen die niet uitkomen zoals verwacht kunnen gaan over:
- een huwelijk waar je van jongs af aan al van droomde en waar je hoge verwachtingen van had, eindigt in een scheiding.
- je baby of kind waar je zo naar verlangde en die je alle geluk van de wereld wenste, blijkt ernstig ziek te zijn of heeft een stoornis waardoor het niet ‘normaal’ kan functioneren.
- je ouders gaan scheiden
- een promotie waar je al die jaren naartoe gewerkt hebt en waar je meende recht op te hebben, maar die aan je neus voorbij gaat.
Je gedachten en emoties begrijpen
Als we op deze wijze geconfronteerd worden met de realiteit, zullen de eerste vragen die ons brein stelt zijn:
Wat is er zojuist gebeurd?
En waarom is dit gebeurd?
De ‘waarom-vraag’ popt automatisch op, omdat we instinctmatig willen overleven. Dit zal mogelijk voorkomen dat we dezelfde ‘fout’ nog eens maken. Het is ook de manier voor ons brein om een onverwachte gebeurtenis op een zo logisch mogelijke wijze te kunnen verklaren, zodat we de controle weer kunnen terugpakken. Als we dagelijks geconfronteerd zouden worden met onverwachte en onverklaarbare dingen, zouden we ons niet meer staande kunnen houden.
Wie is er schuldig?
Een andere vraag die het brein stelt, is:
Wie of wat heeft dit veroorzaakt?
Als een van onze kinderen of wijzelf bijvoorbeeld ziek worden, zullen we ons instinctmatig afvragen wie of wat dit heeft veroorzaakt. We zullen alle mogelijke oorzaken op een rijtje zetten, waaronder ook onze eigen daden en gedachten.
Had dit voorkomen kunnen worden? Zou het kunnen dat ik kanker heb gekregen omdat ik ongezond eet?
Heb ik dit op mijn geweten? Is mijn kind autistisch geworden omdat ik haar kamertje geschilderd heb toen ik zwanger was?
Verantwoordelijkheid nemen
Verantwoordelijkheid nemen voor je daden is normaal gesproken een gezonde eigenschap van een gezond mens. Het helpt om te reflecteren over je fouten en om excuses aan te bieden aan de ander en vergiffenis te vragen aan je Heer. Maar de verantwoordelijkheid accepteren voor je fouten is iets anders dan jezelf verwijten maken voor iets dat buiten jouw macht ligt. Of om jezelf verwijten te blijven maken, jezelf te straffen en hierdoor depressief te worden.
Egocentrisme
Als kinderen opgroeien zullen ze op een gegeven moment ontdekken dat niet alles wat gebeurt voor hen, door hen of over hen gaat. Zo past het bij de leeftijd van een 4-jarige van wie de ouders gaan scheiden, dat hij denkt dat het door hem komt. Terwijl een 16-jarige kan begrijpen dat zijn ouders gaan scheiden om redenen die niets met hem van doen hebben.
Egocentrisme verdwijnt nooit helemaal en als we iets heftigs meemaken, zal het weer aan de deur kloppen. Het kan opgewekt worden door verschillende dingen, waaronder een onveilige thuissituatie, de afwijzing door de ouders of door pesterijen op school.
In gezinnen waar geen duidelijke grenzen zijn, kan dit bij kinderen leiden tot onnodige schuld- en schaamtegevoelens .
Onnodige schuldgevoelens
Kinderen die zijn opgegroeid in een getraumatiseerd gezin voelen zich vaak verantwoordelijk voor omstandigheden waar ze zelf niets aan konden doen. Als er in gezinnen geen duidelijke grenzen zijn, kan dit ook leiden tot onnodige schuld- en schaamtegevoelens bij kinderen.
In een gezonde familie zijn de gezinsleden autonome persoonlijkheden, maar vertrouwen ze op elkaar en functioneren ze beter als ze in contact met elkaar staan. Als één van de gezinsleden te veel op de anderen steunt of als er geen duidelijke grenzen zijn, is het risico op emotionele afhankelijkheid en verwarring over verantwoordelijkheid groot. Voorbeelden hiervan zijn:
Het oudste kind krijgt straf voor iets wat een broertje of zusje gedaan heeft, omdat hij of zij nu eenmaal de oudste is.
Een jong kind krijgt de schuld van de ruzie tussen zijn/haar ouders.
Een jong meisje vertelt haar moeder dat een familielid haar heeft misbruikt en de moeder maakt haar dochter het verwijt dat ze het er misschien zelf naar gemaakt heeft en dat ze zich moet schamen.
Zelfkritiek en zelfverwijt
Als we onterecht last hebben van schuldgevoelens en zelfkritiek, kunnen we deze negatieve emoties vaak terug traceren naar een van de ouders, een familielid of iemand anders die boven ons staat, zoals een docent of andere verzorger. Een van hen heeft ons schuld en schaamte aangepraat, ook al was de intentie waarschijnlijk niet eens verkeerd. Zo kan het zijn dat je een laag cijfer hebt gehaald voor een toets op school, en dat je vader of moeder zei:
“Waarom heb je die toets verknald. Je bent gewoon lui!”
In plaats daarvan hadden de ouders ook kunnen zeggen: “Waarom heb je een laag cijfer gekregen, denk je? Zullen we eens samen kijken wat je de volgende keer anders kunt doen, zodat je een hoger cijfer haalt?”
Een ander voorbeeld is:
“Wat ben je toch een huilebalk!” In plaats daarvan hadden de ouders ook kunnen zeggen: “Het lijkt erop dat je het soms lastig vindt om met je emoties om te gaan. Dat is ook best lastig. Papa en mama kunnen jou daarbij helpen.”
En wat dacht je van ouders die hun kinderen verwijten dat ze ongezond eten, terwijl ze zelf mogelijk niet eens het goede voorbeeld geven:
“Stop eens met al die junkfood! Geen wonder dat je te dik bent. Daar krijg je hartklachten van hoor,” in plaats van, “Het zou beter zijn als we alle junkfood hier in huis vervangen door gezond eten en drinken. Zo blijven we allemaal gezond.”
Verschillende motivatoren
In alle bovenstaande voorbeelden zorgen de eerste uitspraken ervoor dat het kind zich slecht voelt. De tweede uitspraak motiveert het kind om te groeien. Beide uitspraken zijn bedoeld om het gedrag van het kind te veranderen, maar het verschil is dat de één emotionele pijn en het ontlopen van straf als motivator gebruikt en de ander gericht is op intrinsieke motivatie; het kind is nu zelf gemotiveerd om te veranderen.
Kinderen hebben nog tere zielen. Als zij constant negatieve uitspraken horen, dan zal de kritische stem van de ouder opgeslagen worden in het geheugen van het kind. Deze kritische stem wordt verinnerlijkt en zal onderdeel worden van de zelfpraat, de wijze waarop iemand tegen zichzelf praat als hij/zij ouder wordt.
Zonder donaties kunnen we niet blijven bestaan. Steun je ons met een maandelijkse of eenmalige donatie? Dat Allah je moge belonen!
Probeer om te ontdekken waar je ongezonde overtuigingen en zelfverwijt vandaan komen.
Je innerlijke criticus temmen
Nu heeft iedereen wel thema’s die terug blijven komen in zijn of haar leven. Voor je eigen bestwil, is het dan verstandig om in gedachten terug te keren naar je jeugd. Meestal is de overtuiging over jezelf namelijk ergens in je jeugd ontwikkeld. Neem de tijd om jezelf af te vragen:
- Als je een fout maakte als kind, hoe reageerden dan je familieleden of andere mensen met autoriteit? Steunden ze jou of maakten ze jou vooral verwijten?
- Ben je weleens uitgescholden of vernederd door iemand die verantwoordelijk voor jou was?
- Als er iets ergs gebeurde in het gezin, werd er dan een schuldige aangewezen door ouders of iemand van de familie?
- Als je ouders iets verkeerds deden, werden ze dan boos op zichzelf, op elkaar of op jou?
Beginnen met het helingsproces
Jouw antwoorden op bovenstaande vragen kunnen je helpen om te ontdekken waar je ongezonde overtuigingen en zelfverwijt vandaan komen. Als je dit kluwen eenmaal ontward hebt, kun je beginnen met het helingsproces. Elke keer als je denkt of voelt dat je ergens verantwoordelijk voor bent terwijl dat niet zo is, probeer dan één van de volgende oefeningen:
1. Voel waar de spanning in je lichaam zit
Ga op een rustige en comfortabele plek zitten waar je alleen kunt zijn. Houd je ogen gesloten. Onderzoek in je lichaam waar je spanning voelt als je jezelf verwijten maakt. Stel jezelf de vraag: waar in mijn lichaam voel ik spanning of pijn als ik deze gedachte geloof? Visualiseer een ontmoeting met jezelf verwijtende gedachten. Maak er een uitdaging van om de gedachten om te keren op een zachtmoedige manier. Zeg bijvoorbeeld tegen jezelf: “Dit is niet mijn schuld,” “Ik kon hier niets aan doen,” Of: “Dit is het lot dat Allah bepaald heeft; ik heb hier geen macht over.” Doe dit met elke negatieve overtuiging die jou schuld en schaamte bezorgt. Adem 3 seconden lang in, houd je adem 2 seconden vast en adem 6 seconden uit. Als je de negatieve overtuigingen aanpakt, stel je dan voor dat je op een uitademing de spanning, die zich heeft vastgezet in je lichaam, eruit blaast.
2. Vraag je af wat Shaitan wil dat je doet of denkt
In het helingsproces is het belangrijk is dat je steeds mild bent naar jezelf en dat je tegen jezelf praat, zoals je tegen je beste vriend(in) zou praten. Je kunt het script in je hoofd herschrijven en er een positief verhaal van maken. In eerste instantie voelt het misschien onnatuurlijk, maar het went vanzelf en het zal je goed doen. Wat je ook kan helpen is je afvragen bij elk zelfverwijt is het volgende: wat Shaitan zou willen dat je doet of denkt en vraag je vervolgens af wat Allah, de meest Barmhartige en Genadevolle, van jou zou willen.
3. Schrijf op waarom jij je zou moeten schamen
Dat je geen antwoord hebt op de vraag waarom je getraumatiseerd bent of dat je geen oplossing hebt gevonden voor dit probleem, wil nog niet zeggen dat jij je schuldig zou moeten voelen. Schrijf op papier alle redenen op waarom jij schuldig zou zijn en waarom jij je zou moeten schamen. Hoe meer redenen hoe beter. Ook als de redenen onzinnig klinken, schrijf je ze toch op. Vervolgens doe je een fact check bij elke reden. Weet je zeker dat het waar is? En als je het gelooft, wat voel je dan? Hoe zou je je voelen als je de gedachte niet gelooft? Keer dan de gedachte om en schrijf alle redenen op waarom die gedachte waar is. Lees die positieve gedachten dagelijks op totdat je ze hebt verinnerlijkt.
4. De negatieve gedachte is niet van jou!
Een andere techniek die je kunt uitproberen is het visualiseren van degene die jou een negatieve gedachte heeft aangepraat in het verleden. Herinner jezelf eraan dat deze negatieve gedachte van deze persoon afkomstig is, en dus niet van jou! Stel je de negatieve woorden voor als echte woorden die je in je handen kunt vasthouden. Pak al die negatieve gedachten bij elkaar en stop ze in een denkbeeldige grote tas. Geef die tas in gedachten terug aan de betreffende persoon en vertel hem of haar dat je deze last niet meer zal dragen. Stel je vervolgens voor dat je de tas achterlaat en wegloopt van die persoon. Als je toch nog een keer last krijgt van die negatieve gedachte, herhaal dan het proces.
5. Je verdriet, boosheid en frustratie uiten op een gezonde manier
Onderzoek geeft aan dat creatieve therapieën, zoals dramatherapie, beeldende of psychomotorische therapie, helpend kunnen zijn. Als je van tekenen en schilderen houdt, kan dit een middel voor je zijn om je pijn, verdriet, boosheid of frustratie te uiten op een gezonde manier. Anderen hebben baat bij lichamelijke activiteiten, zoals fietsen, hardlopen of (kick)boksen.
Doe aan zelfzorg of mindfulness, doe iets voor jezelf en zorg voor ontspanning. Als je getraumatiseerd bent, zal het je niet helpen om door te blijven gaan zonder een pauze te nemen. Dit zal uiteindelijk alleen maar leiden tot oververmoeidheid en lichamelijke pijn. Plan op een dag quality time met jezelf in. Overweeg om een lijst op te stellen met activiteiten of rustmomenten voor jezelf, waar jij van mag genieten, zodat je je op kunt laden. Denk hierbij aan vier domeinen in het leven: intellectueel, spiritueel, emotioneel en lichamelijk.
Het hoeft niet iets groots te zijn of veel geld te kosten. Het gaat juist om simpele activiteiten die je vol kan houden. Te denken valt aan een dagelijkse wandeling van 10 minuten waarbij je de bomen observeert, genieten van een stuk fruit, het lezen van een boek, het schrijven van een gedicht, gezellig kletsen met een vriend(in), iets goeds doen voor een ander, knuffelen met je huisdier, de tafel met zorg dekken of het nemen van een warm bad.
Mindfulness zijn is ook contact zoeken met Allah door dankbaar te zijn voor al de gunsten die Hij de wereld en jou heeft geschonken. Getuige zijn van de schoonheid van de schepping en de zegeningen in je leven, zal de dankbaarheid doen toenemen.
6. Verbind je met lotgenoten en met Allah
Je kunt ook een supportgroep opzoeken met soortgelijke ervaringen als jij. Hierdoor zul je je gehoord en erkend voelen. Je bent niet de enige en je staat er niet alleen voor. Je kunt een dergelijke supportgroep in je buurt vinden of online. En als er nog geen supportgroep is, kun je er zelf een opzetten. Er is vaak subsidie voor dergelijke zelfhulpgroepen.
Wees je er tot slot van bewust dat Allah jou heeft uitgekozen om met deze situatie om te leren gaan, want Hij zegt:
“Allah belast geen ziel boven haar vermogen.” (Koran, 2:286)
Allah gelooft dat jij deze beproeving aan kan. Dit geeft hoop en zorgt ervoor dat je door kunt zetten met hernieuwde energie.
Wees je ervan bewust dat Allah jou heeft uitgekozen om met deze situatie om te leren gaan
Als ik dit niet gedaan had, dan…
In het helingsproces is het ook heel belangrijk om je er bewust van te zin dat Shaitan dol is op de negatieve zelfpraat naar aanleiding van de verwijten die in je jeugd in je geheugen gegrift zijn. Hij zal jouw schuld en schaamte zeker als tactiek inzetten om je te ontmoedigen. Maar ook om je te laten twijfelen aan het lot, alsof je het onvermijdelijke dat Allah heeft voorbestemd had kunnen voorkomen.
De profeet ﷺ zei: “Als je door iets (in de vorm van beproevingen) getroffen wordt, zeg dan niet: ‘Als ik dit niet gedaan had, dan zou dit en dat nooit gebeurd zijn,’ maar zeg: ‘Allah heeft laten gebeuren wat Hij voorgeschreven heeft om te gebeuren’. Jouw ‘als’ opent de deuren van de Shaitan.’” (Sahih Muslim)
Het grotere plaatje
Sommige dingen gebeuren omdat we hier zelf de hand in hebben gehad en andere dingen gebeuren omdat dit onderdeel uitmaakt van het grotere plaatje, dat we nog niet kunnen zien noch begrijpen.
Er treft de aarde of jullie zelf geen ramp, of het het staat in een boek, vóórdat Wij het doen gebeuren. Voorwaar, dat is voor Allah gemakkelijk. (Koran, 57:22)
Wat ons kan helpen om in te zien hoe een – in onze ogen – ellendige gebeurtenis mogelijk onderdeel is van een groter plaatje is door te reflecteren op het leven van de profeten. Zij zijn de besten onder de mensen en hadden voortdurend te maken met beproevingen.
Een groter, hoger doel
Zo verloor de profeet Mohammed ﷺ op jonge leeftijd beide ouders en was hij wees. Hij werd beproefd met honger, fysiek en geestelijk geweld, vervolging en oorlog. En de profeet Yusuf عليه السلام werd door zijn broers in de put gegooid en voor dood achtergelaten; hij werd als slaaf verkocht en hij werd jarenlang opgesloten in de gevangenis. Zeggen wij van hen, dat ze dit verdiend hadden vanwege hun zonden? Nee, dat zouden we niet doen. Het waren gebeurtenissen in hun leven met een groter en hoger doel. En zo is het ook met ons eigen leven.
Het is zoals de profeet ﷺ heeft gezegd: “… De pennen zijn al opgeheven en de geschriften zijn reeds opgedroogd.” (40 hadith van an-Nawawi, hadith 19)
Lees ook: hoe schuld en schaamte je naar een hoger niveau kunnen tillen.
Bron: yaqeeninstute.org
Hoofdfoto: Unsplash
