Het is 15 juli, vrijdagavond 22.00 uur, ik lig op de bank een dutje te doen. Opeens komt er een opgewonden app van mijn zusje Susan uit Nederland, binnen: “Wat is er aan de hand in Turkije, tanks in de straten van Istanboel en Ankara?”
Ik ben meteen helemaal wakker van de schrik en verbazing. Mijn man komt terug van de moskee en is druk aan het telefoneren met onze zoon en dochter in Istanboel. We horen – via de telefoon – op de achtergrond geluiden van laag overvliegende vliegtuigen. We zetten de televisie aan.
“Als bruggenbouwer tussen de twee landen voelde het alsof er een opgetrokken ophaalbrug tussen de twee landen stond en ik beide niet kon bereiken.”
Massaal de straat op
Die avond en nacht wisten duizenden ongewapende Turkse mannen en vrouwen een hele gemene militaire coup te verslaan. Na een oproep van President Erdogan zijn ze massaal de straat opgegaan om zich te verweren en met slechts hun blote handen, stenen en stokken de democratie in Turkije veilig te stellen. Met gevaar voor eigen leven hielden ze onder andere tanks tegen en daarbij vielen vele doden. Doden die hier şehitler (martelaren) worden genoemd. Die status hebben ze dubbel en dwars verdiend, want wat een onverschrokken vertoonde moed tegenover zoveel wapengekletter.
Die avond is het begin van een uitermate enerverende en voor mij als Nederlands-Turkse ook een verwarrende periode. Enerverend omdat Turkije zich in een zeer gevaarlijke en complexe situatie bevond. Er gebeurde iedere dag weer iets nieuws en langzaam kwam het besef wat er die nacht allemaal was gebeurd. Al heel snel werd er een ongekend grote hoeveelheid mensen vastgezet: militairen, politieagenten, rechters, advocaten, verdacht van betrokkenheid bij de verdachte FETO terreurorganisatie. In Turkije worden er over het algemeen op een veel grotere schaal arrestaties verricht dan in Europa. Het lijkt op een visnet vol met allerlei soorten vis, waarbij men eenmaal aan wal overgaat tot het selecteren van de vangst. Pas dan kijkt men welke vissen relevant zijn en welke niet. Gezien de buitengewone omstandigheden is deze strategie wel begrijpelijk.
Turkse en Westerse berichtgeving
Het verwarrende voor mij was dat de berichtgeving in Turkije en Nederland bijna haaks op elkaar stond. Via mijn familie en internet hoorde ik alleen maar over de Nederlandse verontwaardiging over de grote arrestatiegolven en de afgekondigde noodtoestand. In Turkije was men uitermate kwaad over de geringe Europese empathie voor de toestand waarin Turkije zich bevond. Het voelde alsof men het in Europa stilletjes jammer vond dat de coup was mislukt en dat Erdogan niet was uitgeschakeld en nu zelfs nog meer aan het roer staat dan voor de coup. Ik kon praten als Brugman, maar het leek alsof de Turkse kant van het verhaal niet echt werd geloofd. Als bruggenbouwer tussen de twee landen voelde het alsof er een opgetrokken ophaalbrug tussen de twee landen stond en ik beide niet kon bereiken.
Nachtwake voor de democratie
Mijn echtgenoot, nu 72 jaar oud, heeft in zijn leven meerdere coups meegemaakt en allen gingen gepaard met veel ellende en economische malaise in het land. Hij en met hem vele vooral ook oudere Turken, reageerden zeer fel op deze coup. Ze willen absoluut niet dat de hervonden rust en economische stabiliteit van de laatste 12 jaren hen weer ontnomen zou kunnen worden. Een maand lang werden er op de Republiek-pleinen van héél Turkije een ‘nachtwake voor de democratie’ gehouden. Iedere avond en nacht kwamen jong en oud, seculier en gelovig, politiek links of rechts, bij elkaar om te demonstreren vóór de democratie. Ondanks de verschillende levensinstellingen, was er een groeiend gevoel van eenheid.
“In Turkije groeit een gevoel van eenheid in verscheidenheid en verscheidenheid in eenheid.”
Op 7 augustus was er een grote herdenkingsbijeenkomst voor de şehitler waar miljoenen Turken aan meededen. Ook de leiders van de MHP en CHP – de twee grootste oppositiepartijen en rivalen van de AKP – waren van de partij. Dat geeft hoop.
Westerse media
Langzamerhand zag ik dat er berichten verschenen die iets meer begrip toonden voor de situatie in Turkije, met name in het NRC Handelsblad werd er genuanceerder geschreven. Carl Bildt, de ex-premier van Zweden, reageerde bijvoorbeeld als volgt: “Een succesvolle coup zou een groter bloedbad tot gevolg hebben gehad en zou mogelijk ook hebben kunnen leiden tot het uitbreken van een burgeroorlog. Met als mogelijk gevolg miljoenen Turkse burgers die het geweld ontvluchten; chaos en dood zouden zich bij de meer dan twee miljoen Syrische vluchtelingen hebben gevoegd onderweg naar Europa.” Hij voegde er verder nog aan toe: “De EU zou nu met een vluchtelingencrisis groter dan die in 2015 te maken hebben gehad.”
De Duitse freelance journalist Martin Lejeune schreef in een brief aan persbureau Anadolu Agency: “Duitse journalisten hebben niet voldaan aan de ethische en morele normen van de journalistiek, terwijl ze verslag deden over Turkije in de laatste dagen, weken en maanden en leugens over het gekozen staatshoofd van de Turkse Republiek verspreiden. Dit heet liegen en het verspreiden van valse feiten over Turkije die zojuist haar democratie met succes heeft verdedigd.”
Ik krijg het gevoel dat de ophaalbrug langzamerhand een heel klein beetje wordt neergelaten. Maar er is nog ontzettend veel werk aan de winkel. Met name in Turkije zelf, daar hebben ze hun handen er vol aan. Laten we hopen en bidden dat de broze ‘eenheid in verscheidenheid’ gehandhaafd blijft en een vruchtbare bodem is voor het behoud van een stabiel Turkije. En moge we beschermd blijven tegen een mogelijke tweede coup, waar ernstig rekening mee wordt gehouden.
