Een van de laatste plekken waar wij aan denken tijdens de zoektocht naar het vinden van een remedie zijn de vleugels van een vlieg. Toch hebben meerdere teams van wetenschappers gehele onderzoeken gewijd aan deze insecten. Want zeg nou zelf; het is toch vreemd dat vliegen kunnen leven in een walhalla van ziekmakende bacteriën? Wat is het geheim van deze diertjes?

In een overlevering van de profeet Mohammed (vrede en zegeningen zij met hem) staat vermeld: “Als een vlieg in het drinken van één van jullie valt, dan zou diegene het (de vlieg) erin (in het drinken) moeten dippen. Eén van de vleugels draagt een ziekte en de andere vleugel heeft een genezing voor de ziekte” (Sahih Al-Bukhari). Dit zijn woorden die toentertijd nog niet verklaard en dus enkel geloofd konden worden. Ben je benieuwd naar wat de hedendaagse wetenschap hierover te zeggen heeft?

Zo ‘onschuldig’ als een vlieg
Gedurende warme periodes zijn vliegen in staat twee generaties per maand te produceren. De vrouwtjes zien organisch materiaal als een geschikt medium om hun eitjes in achter te laten. Daarbij gaat het onder andere om humane en dierlijke uitwerpselen, rottend vlees en ander soort rottend voedsel. Vliegen zijn één van de vele verschillende diersoorten die leven in voor de mens ziekmakende en dodelijke omgevingen. Denk aan de varaan of gifslang die hun eigen gif naar binnenwerken tijdens het consumeren van hun prooi, maar ook de rat die leeft tussen het vuilnis.  

Niet alleen leven vliegen in ziekmakende gebieden, maar ook kunnen zij allerlei ziekteverwekkers met zich meedragen. Deze zijn onder andere in staat voedsel te vergiftigen en diarree te veroorzaken bij de mens. Hoe is het mogelijk dat zij onder die omstandigheden kunnen leven? Worden zij dan niet aan de microben blootgesteld? Hebben vliegen een verder ontwikkeld immuunsysteem ten opzichte van de mens of hebben zij een heel ander verdedigingsmechanisme?

Vliegen blijken over verschillende beschermingsmechanismen te beschikken. Niet alleen hebben zij een beter werkend immuunsysteem in hun organen, maar ook op hun oppervlak. Zo wil het weleens voorkomen dat de vleugels van een vlieg onder andere bestaan uit minuscule pilaren die in staat zijn een bacterie te doorboren en daarmee uit te schakelen. Ook kunnen de vleugels een waterafstotend oppervlak hebben, waardoor noch water, noch pathogenen grip hebben op de vleugels. Een zelfreinigend vermogen is een derde eigenschap waar de vleugels gebruik van kunnen maken om ziekteverwekker-vrij te blijven. (Elena P. Ivanova et al, 2013). Welk afweermechanisme een vlieg heeft, hangt af van de soort vlieg. Deze genoemde mechanismen zijn niet de enige. Nog weer een andere bescherming wordt gevormd door zogenaamde antimicrobiële componenten op de vlieg. Op dit laatste mechanisme gaan we wat dieper in.

Als wetenschap kon spreken
Onderzoek 1: Team Joan C. et al aan de universiteit van Macquarie in Australië (2002) heeft zich bezig gehouden met de vraag: hoe weet de vlieg te overleven tussen de microben? Om te kunnen overleven in dergelijke omstandigheden zal een vlieg moeten beschikken over antibacteriële eigenschappen. Dit zou interessant kunnen zijn voor het ontwikkelen van nieuwe antibiotica. Uit hun onderzoek is gebleken dat zowel de larven als de volwassen vliegen inderdaad over antibacteriële eigenschappen beschikken op hun lichaamsoppervlak. Voor hun onderzoek hebben zij gebruik gemaakt van de huisvlieg Musca domestica, sheep blowfly, azijn fruitvlieg en als controle de Queen Island fruitvlieg. Het onderzoek is uitgevoerd door de vliegen te dippen in met o.a. E. coli en S. aureus bacteriën besmette oplossingen. Als gevolg bleken de bacteriën te verdwijnen.

Onderzoek 2: De hypothese die onderzocht is door N.A. Baeshin et al. (1990) is dat water en melk meer gecontamineerd raken, nadat het langer en meer in aanraking is geweest met een vlieg. De gevonden resultaten tonen echter het tegengestelde aan. Melk of water waarin de vlieg enkel één keer in is geweest is meer gecontamineerd dan melk of water waar de vlieg herhaaldelijk (minstens één keer weer) in gedipt is. Dit indiceert dat er antimicrobiële componenten van de vlieg vrijkomen gedurende het dippen van de vlieg die contaminatie tegenwerken.

Er wordt in dat onderzoek echter niet duidelijk gemaakt waar deze antimicrobiële componenten vandaan komen. Bevinden de componenten zich op de vleugels, op de poten of bijvoorbeeld op het lichaam?

Onderzoek 3: De wetenschapper Dr. Saleh As-Saleh van de Qassim University in Saudi Arabië heeft met zijn team twee oplossingen in contact laten komen met een vlieg. Vervolgens hebben zij verder niets gedaan met de ene oplossing en bij de ander is de vlieg ondergedompeld in de oplossing. Uit de resultaten is gebleken dat de verder onbehandelde oplossing gecontamineerd is en dat de oplossingen waarin de vlieg ondergedompeld is, pathogeenvrij is.

Dit onderzoek gaat rond op het internet en dient helaas ‘als overtuigend bewijs en als bevestiging van de hadith’, terwijl het onderzoek aan alle kanten wankelt. Onbekend is namelijk hoe het onderzoek is uitgevoerd. Het roept meer vragen op dan het antwoorden geeft. Het voldoet aan geen van de eisen waaraan een onderzoeksverslag moet voldoen om betrouwbaar genoemd te mogen worden.

Onderzoek 4: Ook Rehab Mohammed Atta, een onderzoeker aan de National Research Center in Egypte, publiceerde in 2014 dat van een viertal vliegen de vleugels verwijderd zijn. Deze vleugels zijn in aparte testbuizen met daarin steriele oplossingen gedipt (= dus bacterievrij). Na incubatie vertonen de vier buizen die behandeld zijn met de linkervleugels contaminatie, terwijl die van de rechtervleugels helder zijn gebleven. Ook na het uitstrijken van de oplossingen op een petrischaal met agar, worden er zowel bacteriën als schimmels aangetroffen bij de monsters afkomstig van de linkervleugels, maar niet bij die van de rechtervleugels.  

De onderzoeken die hierboven benoemd zijn, hebben gebruik gemaakt van verschillende soorten vliegen. De antimicrobiële werking geldt in ieder geval zeker voor de huisvlieg.

Dat de profeet vrede en zegeningen zij met hem op de hoogte was van de helende (=antimicrobiële) werking van de vlieg is wonderbaarlijk voor een persoon die leefde in een tijd waarin dergelijke analyses nog niet uitgevoerd konden worden en het bestaan van microben zelfs nog onbekend was.

Dat de profeet (vrede zij met hem) dit heeft meegedeeld, wil niet zeggen dat het een moslim verplicht wordt gesteld om zo te handelen zodra een vlieg in het drinken valt. Indien een moslim ergens vies van is, dan is het toegestaan om dit aan de kant te schuiven. Dit kan opgemaakt worden uit de hadith waarin de profeet (vrede en zegeningen zij met hem) een hagedis weigerde te eten, omdat hij daar niet van gediend was.

Dat de optie echter bestaat en een vlieg in het drinken niet gelijk hoeft te betekenen dat het drinken dus een gevaar voor de gezondheid is geworden, is een openbaring voor degenen die er niet vies van zijn en voor de arme en hongerige mensen. Zij zijn dankbaar voor alle beetjes die zij weten te bemachtigen en voor hen is het dan ook een zegen dat deze vorm van antidotum bestaat.

Interessant zou zijn te lezen over welke antibacteriële en -microbiële componenten deze vliegen beschikken. Hoe sterk is dat antidotum precies en hoe zit het met de andere types ziekteverwekkers die de vliegen ook bij zich kunnen dragen, zoals de virussen? Er zijn nog tal van vragen die onbeantwoord blijven, maar één ding mogen we niet vergeten: dat er een afwezigheid is van bewijs, wil niet zeggen dat er bewijs is van afwezigheid. Feit is dat profeet Mohammed (vrede zij met hem) een kloppende uitspraak heeft gedaan die voor in zijn tijd onmogelijk gedaan kon zijn, zonder een helpende hand van boven te hebben gehad.