Als moslims geloven we in qadr, het idee dat ons lot al door Allah is voorbestemd. Maar hoe kun je dit belangrijke en veelomvattende begrip nu het beste uitleggen? Hoe pak je dat aan bij iemand die niet gelooft in God en het Hiernamaals en denkt dat alles moet gebeuren in dit ene leven? En hoe ga je om met de misvattingen die moslims zelf hebben over qadr?

Wat zegt Allah eigenlijk over qadr in de Koran? Wat leert de profeet ons en wat betekent dit allemaal voor ons dagelijks leven? We hebben hieronder een paar mogelijke invalshoeken voor je op een rij gezet. Kijk maar welke jou het meeste aanspreekt.

— Allah heeft alles met wijsheid geschapen —

De basis van ons geloof is dat Allah alles weet. Van de grote algemene zaken tot aan de kleinste details. Van het verleden, het heden en de toekomst…. en zelfs van wat had kúnnen gebeuren. Ook weten we uit de Koran dat alles al is opgeschreven vóórdat het gebeurt:

En bij Hem (Allah) liggen de sleutels van het onwaarneembare. Niemand behalve Hij is daarvan op de hoogte. Hij weet wat zich op het land en in de zee bevindt. En er is geen blad dat valt of Hij weet ervan. En er bevindt zich geen graankorrel in de duisternissen van de aarde, noch iets vers of droogs, of het staat in een duidelijk Boek geschreven. (Koran, 6:59)

Voorwaar, Wij hebben alles volgens een bepaalde maat geschapen. (Koran, 54:49)

De pennen zijn opgeheven en de inkt is opgedroogd (Tirmidhi, 2516)

En er is geen blad dat valt of Allah weet ervan

Het schrijven gebeurt op vier verschillende niveaus. In al-Lawh al-Mahfoez – dat wordt omschreven als ‘de spiegel van de Goddelijke wijsheid’ en ‘het Goddelijk programma voor het universum’ – heeft Allah alles vastgelegd wat zal gebeuren tót en met de Dag des Oordeels. Dat ligt vast en kan niet meer veranderen.

Vervolgens wordt deze kennis overgeheveld naar de engelen die vastleggen wat er specifiek met jou als mens gaat gebeuren. Als in de baarmoeder jouw foetus volgroeid is, stuurt Allah een engel naar je toe die de roeh (ziel) inblaast en het volgende opschrijft: welke voorzieningen je krijgt, hoe lang je leeft, welke daden je zult doen en of je naar de hemel of de hel zult gaan. Elk jaar met Laylat al Qadr schrijven de engelen wat er komend jaar met je gaat gebeuren en tot slot is er ook nog eens een invulling per dag.

De pagina’s die beschreven worden door de engelen, kunnen op bevel van Allah veranderd worden. In positieve zin door aanbidding, in negatieve zin door het doen van iets slechts. De profeet heeft daarover het volgende gezegd: “Degene die graag wil dat zijn rizq (voorzieningen) en zijn leven verlengd wordt, moet goede banden onderhouden met zijn familie.” (Boechari en Moeslim). Maar uiteindelijk gebeurt er wat door Allah reeds was vastgelegd.

Omdat alles dat bestaat – en ook alles dat níet bestaat! – een keuze van Allah is, zijn ook jouw acties een keuze van Allah. Het is Allah die ons bestaan heeft mogelijk gemaakt, de mens is degene die de actie onderneemt en kan kiezen om het goede of het kwade te doen. Allah is daarover duidelijk in de Koran:

En als hen het slechte treft, vanwege dat wat hun handen hebben voortgebracht, dan wanhopen zij. (Koran, 30:36)

Het is belangrijk om vast te stellen dat er niet zoiets bestaat als ‘puur’ kwaad. Dat zou in tegenspraak zijn met de wijsheid van Allah; een wijsheid die wij als mensen vaak niet kunnen begrijpen of bevatten. Er zijn wel mensen en zaken die kwaad in zich hebben. Maar het kwaad is altijd relatief, zelfs dat van de shaitan (de duivel). Want bedenk maar eens hoe ons bestaan zou zijn zonder zonden. Juist door berouw keren we terug naar Allah. En zonder vrije wil – en dus zonder een keuze – hebben hemel en hel ook geen betekenis.

Een uitgebreide uitleg – met duidelijke voorbeelden – over de vier pilaren van qadr kun je bekijken in deze video:

— Adam en Iblies: wie geeft wie de schuld? —

De Koran vertelt over qadr via het levensverhaal van de eerste mens: Adam. Allah leert ons dat als er óóit een mens is geweest die Gods voorbestemming kon aanvoeren als een valstrik, dat wel Adam vrede zij met hem zou zijn. Waarom laat Allah hem de omweg naar de aarde maken via het eten van de boom, terwijl al van tevoren gepland stond dat hij daar terecht zou komen? Net als Adam krijgt ook Iblies (de opperduivel) in dit verhaal te maken met qadr. Hij zegt daarover tegen Allah: “U heeft dat allemaal tegen mij gepland! U was het die me liet struikelen!”

Het grote verschil tussen Adam en Iblies is de manier waarop ze reageren. Degenen die hun eigen schuld bekennen zijn Adam en Hawa (Eva):

Zij zeiden: “Onze Heer, wij hebben onszelf onrecht aangedaan. En als U ons niet vergeeft en ons niet begenadigt, dan behoren wij zeker tot de verliezers.” (Koran, 7:23)

Degene die dat weigert en God de schuld geeft is Iblies. Het is shaitan (de duivel) die zijn falen wil doortrekken, hij wil ons met datzelfde virus besmetten.

In onderstaande video wordt bovenstaand verhaal van Adam nog eens verduidelijkt met een hedendaags voorbeeld:

–Verantwoordelijk zijn voor je eigen acties —

Je kunt qadr ook op een fysieke manier uitleggen. Stel je eens voor dat iemand je vraagt: “Als God toch al weet wat ik ga doen, waarom moet ik dan toch nog verantwoording afleggen voor mijn daden?” Je zou dan kunnen besluiten om hem of haar een harde klap in het gezicht te geven. “Waarom sla je mij?!” zal diegene vragen. Jouw antwoord is dan: “Dat was ik niet, dat was Gods voorbestemming. Je moet mij de schuld niet geven want dit was voorbestemd!” Je zegt eigenlijk: “Het is niet mijn schuld, maar Gods bepaling!”

Natuurlijk is er zoiets als eigen actie en schuld. Dat weet de vragensteller ook wel. Ze stellen de vraag juist omdat ze foute dingen willen doen, zonder ervoor verantwoordelijk te zijn! Precies zoals jij dat deed met die klap. Dat is in een notendop de psychologische oorzaak van het niet (willen) begrijpen van qadr.

Dit voorbeeld komt uit onderstaande video van Nouman Ali Khan. Wil je je verder verdiepen in qadr, dan raadt hij het volgende (Engelstalige) boek aan: God, Islam God, Islam and the Skeptic Mind van Salahuddin Ahmad. (Het boek is helaas niet meer te bestellen, maar nog wel als pdf te downloaden: klik hier).

— Gods wil gecombineerd mét menselijke inzet —

Ook deze tip komt van Nouman Ali Khan: “Stel je het volgende scenario voor. Ik organiseer een feest en maak twee gastenlijsten: gastenlijst A houd ik geheim, gastenlijst B is een open lijst. Ik zeg tegen de mensen: ‘Als je op lijst B wil staan dan moet je een paar taken uitvoeren. En als ik zie dat je die hebt uitgevoerd, zet ik je op gastenlijst B.’

Degenen die naar mijn feestje willen komen, hebben twee mogelijkheden: ‘Misschien sta ik wel op lijst A, wie weet… Of misschien moet ik toch maar proberen op lijst B te komen.’

Als je zegt: ‘Ach wat, ik maak me niet druk om die B, is sta allicht toch al op lijst A!’, dan bewijst dit dat je eigenlijk toch niet zo vreselijk graag naar dat feestje wil. Maar als je zegt: ‘Het kan zijn dat ik op lijst A sta, maar misschien ook niet. Maar ik wil zo graag naar dat feest!’ In dat geval voer je toch maar alle taken uit om zeker te zijn van een plekje op gastenlijst B.

Allah beslist wie naar de hel gaat en wie naar de hemel. Er is een geheime lijst. Maar er is ook een open lijst. Het mooie is: je komt op het feest aan en je naam prijkt op beide lijsten! Iedereen die heeft ingetekend op lijst B stond ook al op lijst A. En de mensen die niet de moeite hebben gedaan om op B te komen stonden ook niet op A.

Met andere woorden: Allah leidt op mysterieuze wijze sommige mensen, maar dat zijn de mensen die toch al de juiste dingen doen. Op Zijn manier beslist Allah dat sommige mensen Zijn Leiding niet waard zijn en dat zijn ook net die mensen die toch al geen moeite doen om Zijn Leiding te verdienen. Je kunt het ook anders verwoorden en zeggen: Het is Gods wil en menselijke inzet. En die twee zaken vinden elkaar in de islam.”

— Doe eerst zélf moeite en vraag dan pas om hulp —

Een veel gereciteerde aya (vers) in ons dagelijks gebed is:

Uw hulp is het die we vragen, alleen aan U vragen we om hulp. (Koran, 1:5)

Het Arabische woord nasta’ien dat Allah hier gebruikt is veelzeggend. Het betekent dat je al moeite hebt gedaan en dán pas om hulp vraagt. We leren dus dat we enkel het recht hebben aan Allah om hulp te vragen als we zelf ook een inspanning leveren. Als we zelf geen moeite doen, hoeven we ook niet om hulp te vragen.

Je ziet dit ook op verschillende plekken terug in de Koran. De metgezellen trekken bijvoorbeeld naar Badr om zich tegen een aanval te verdedigen. Pas als ze daar zijn, komen de engelen om hen te helpen. Ze waren daar niet al bij voorbaat. Of wat te denken van de profeet Ibrahiem vrede zij met hem? Eerst wordt hij in het vuur gegooid en dan pas wordt het vuur koel. Eerst de inspanning van de mens, dan pas de hulp van Allah. Die twee samen, dat is in essentie waar voorbestemming op neerkomt. Als jij de inspanning doet, heeft Allah bepaald dat je geleid zult worden.

— Mensen zijn in slaap en als ze sterven, worden ze wakker —

In onderstaande video wijst Hamza Yusuf ons op de plek in de Koran waar Allah het idee dat er een vrije keuze is, introduceert:

Heb jij niet gezien dat (al) datgene wat zich in de hemelen en op de aarde bevindt, de zon, de maan, de sterren, de bergen, de bomen, de schepsels (die zich op aarde voortbewegen) en velen onder de mensen (zich) voor Allah neerknielen? Maar er zijn velen voor wie de Bestraffing (van Allah) is vastgesteld. En voor degene die door Allah wordt vernederd is er niemand (anders) die hem kan eren. Voorwaar, Allah doet wat Hij wil. (Koran, 22:18)

De mens verschilt dus van alle andere scheppingen, want Allah zegt ‘velen van de mensen’, dus niet iedereen! Of we ons nu wel of niet bewust zijn van God, ons lichaam is ondertussen wel in aanbidding van Allah door de manier waarop het functioneert. Alles is in beweging volgens de wetten van Allah, het hart en de longen pompen, de irissen in de ogen zorgen dat we kunnen zien, de hersenen sturen het lichaam aan, etcera.

Islam wordt gezien als het proces waarin je je bewust wordt van deze realiteit. De profeet zei daarom ook: “Mensen zijn in slaap en als ze sterven, worden ze wakker.” Omdat je op dat moment de realiteit wel onder ogen móet zien, omdat je dan ondervraagd wordt door de Engel des Doods.

— Oprecht berouw is heel krachtig —

Onze vrije keus is op z’n sterkst als het gaat om oprecht berouw tonen richting Allah. Hij belooft ons in de Koran dat Hij in dat geval onze (soms eindeloze) bergen van slechte daden zal omzetten in goede daden:

Behalve wie berouw toont, gelooft en goede daden verricht. Voor diegenen zal Allah hun slechte daden inruilen voor goede daden. En Allah is Meest Vergevingsgezind, Meest Barmhartig. (Koran, 25:70)

Oprecht berouw betekent dus twee dingen. Je begint weer op nul qua zonden én je lijst met goede daden is enorm gegroeid door de omzetting naar goede daden. Maar Allah kent degene die alsmaar uitstelt, die zich inhoudt, en Hij voorspelt hoe dat soort mensen reageren op de Dag des Oordeels. Ze staan op het punt het Paradijs binnen te gaan en ineens daalt er een muur neer. Ze zijn dan verbaasd en vragen: “Wat is dat nou? We komen er aan!”

De reactie is: “Jullie hebben jezelf ervan weerhouden om vooruit te komen en jullie hebben uitgesteld. Je dacht: ‘Ach ik heb nog tijd. Na het weekend ga ik veranderen. Nog één Ramadan en dan doe ik mee. Nog even plezier. Een paar maanden en dan houd ik ermee op…’ Jullie waren degenen die uitstelden. En dus komt er een muur omlaag, je hoort niet meer bij ons.”

Zelfs onze profeet vrede zij met hem toonde constant berouw tegenover God en vroeg hem tot wel honderd keer per dag om vergiffenis. Waarom? Omdat hij wist dat àls hij een fout had begaan, de fout zou worden uitgewist èn daarbovenop ook nog eens omgevormd tot een goede daad! Je kunt en overal en altijd doen: wend je oprecht tot God en zeg: “Ik kom terug naar U, ik ga veranderen voor U” Het is een weg die open staat voor ons allemaal!

Kijk ook zeker naar onderstaande video van Omar Suleiman over berouw. Zodat we inzicht krijgen in hoe berouw ons kan laten groeien in ons geloof.

Insh’Allah heeft dit artikel bijgedragen aan een groter begrip voor wat qadr nu écht inhoudt. Laat ons weten welk inzicht jou het meeste aansprak. En heb je nog tips voor aanvullingen, laat het ons weten.

Hoofdfoto: Unsplash. Bron: Miriaminislam.wordpress.com