Het concept stilte en meditatie
Mindfulness en innerlijke bewustwording. Binnen de islam komt dit concept overeen met moeraaqabah. Dit is een staat van spirituele voortreffelijkheid waarbij je je volledig bewust en indachtig bent van Allah. Het fundament van een zuiver hart.
Om de inzichten uit het eerste artikel in de praktijk te brengen, kunnen we best eerst begrijpen waarom het zo belangrijk is om te leren genieten van het simpelweg aanwezig te zijn in het moment. In stilte, zonder afleiding of lawaai van de wereld. Zonder afleiding van onze eigen woorden of onze innerlijke monologen en gedachten.
Spreken is zilver, zwijgen is goud
Ik kan enorm genieten van stilte. Hoewel ik graag sociale contacten onderhoud, houd ik evenzeer van de momenten alleen. Als hoogsensitieve persoon komen geluiden vaak extra intensief binnen. En met die geluiden en gesprekken alle bijkomende rijke indrukken en innerlijke emotionele beleving.
Ondanks de vele momenten van stilte voer ik die lange innerlijke monologen, heb ik flink wat gedachtenspinsels en kan ik het niet laten om te plannen. Ik besef dat mijn hoofd vaak op volle toeren draait. Al deze gedachten horen er ook bij en hebben elk hun tijd en nut. Maar, ze leiden me toch nog vaak af van wat echte moeraaqabah inhoudt.
Een bekend spreekwoord zegt: ‘Spreken is zilver, zwijgen is goud’. De rechtvaardige voorgangers begrepen dat as samt (de stilte) de voorkeur had als standaardtoestand van zijn.
De Profeet ﷺ zei: “Degene die in Allah en de laatste Dag gelooft, laat hem goedheid spreken of zwijgen.” (Sahieh Al Boechaari) Dit betekent zoveel als dat alle woorden die uit onze mond komen, waar én nuttig moeten zijn; anders blijven we het beste stil. Zeker, er zijn momenten waarop we ons absoluut moeten uitspreken. Om een goed doel te ondersteunen bijvoorbeeld of om ons tegen een onrechtvaardige daad te verzetten.
Spraak die neutraal is, dus noch bevorderend noch nadelig, is toegestaan. Maar voor spirituele en morele redenen is het beter om de voorkeur te geven aan stilte.
Stilte heeft een belangrijk effect op ons hart en daarbij ook op ons karakter.
De zegen van stilte
Stilte heeft een belangrijk effect op ons hart en daarbij ook op ons karakter. Nutteloze gesprekken leiden namelijk naar een onzuiver hart.
De Profeet ﷺ zei: “Het geloof van een dienaar is niet oprecht totdat zijn hart oprecht is, en zijn hart is niet oprecht totdat zijn tong oprecht is.” (Ahmed Ibn Ḥanbal, Musnad Al-Imam)
Het hart en de tong zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, dus om onze spraak te bewaken moeten we ook aandacht hebben voor ons hart. Het leren verdragen van stilte en meer nog, het leren genieten van stilte, is een ideale leerschool in de ontwikkeling van een goed karakter.
De Profeet ﷺ zei tegen Abu Dharr : “Je moet een goed karakter hebben en lange periodes van stilte in acht nemen (tuli as samt). Bij Degene in wiens hand de ziel van Mohammed is, niemand kan zich meer geliefd maken bij Allah dan met deze twee daden” (al-Tabarani)
Stilte is ook een middel om ons te helpen de duivel te verslaan. Hij komt met zijn satanisch gefluister in de vorm van slechte gedachten.
Stilte is een vorm van wijsheid
Het reflecteren in stilte is overigens een teken dat een persoon wijsheid bevat. De Profeet ﷺ was hierin het perfecte voorbeeld.
Simak zei tegen Jabir ibn Samrah Allah is tevreden met hem: “Heb je bij de Boodschapper van Allah gezeten?” Jabir zei: “Ja, hij nam lange tijd van
stilte in acht en lachte weinig.” Abu al-Darda zei: “Stilte is een vorm van wijsheid, maar slechts weinig mensen beoefenen het daadwerkelijk.” (Ahmed Ibn Hanbal, Musnad Al-Imam)
Wahb ibn Munabbih zei: “De artsen waren het erover eens dat de basis van de geneeskunde gezonde voeding is en de wijzen waren het erover eens dat de basis voor wijsheid stilte is. ” (Ibn Abi Dunya, Kitab Al-Samt Wa Adab Al-Lisan) Stilte is op zich een vaardigheid die je kan aanleren. Een gave en een liefde voor stilte ontwikkelen, maakt ook integraal deel uit van het verbeteren van onze gebeden en andere vormen van aanbidding.
Sufyan al-Thawri zei: “Er wordt gezegd dat het aanhouden van lange perioden van stilte de sleutel is tot aanbidding.” (Ibn Abi Dunya, Kitab Al-Samt Wa Adab Al-Lisan) Het uitoefenen van mindfulness zal zo automatisch leiden tot meer aandacht in onze gebeden en andere vormen van aanbidding.
Het hier en het nu
Stilte is gerelateerd aan moeraaqabah in die zin, dat het geregeld aanhouden van stille momenten in afzondering zorgt voor meer aanwezigheid en bewustzijn in het hier en het nu.
Abu Bakr al-Farisi werd gevraagd naar de stilte van iemands diepste wezen (samt as sirr) en hij zei: “Het houdt in dat men zich niet bezighoudt met het verleden, noch met de toekomst (Al-Risalah Al-Qushayriyah).
Door middel van stille reflectie of mindfulnessoefeningen zijn we gewoon aanwezig in het moment. Zonder ons zorgen te maken over het verleden noch over de toekomst. Noch dwalen onze gedachten ergens anders in de schepping.
Aanwezig zijn in het hier en het nu en de aanwezigheid van Allah voeden
Stilte en afzondering zijn gelegenheden om al hoedoer te voeden (de aanwezigheid van Allah). Dit is de aanwezigheid die we moeten hebben tijdens ons gebed. Er bestaat natuurlijk ook een geschikte tijd om na te denken over andere zaken. Over het verleden of de toekomst, over het leren van onze fouten, over acties om te plannen, over het dagelijks leven dat we leiden of om na te denken over ons lot. Maar, het hele punt van mindfulness is om te leren aanwezig te zijn in stilte. Om onze gedachten over het verleden of de toekomst alleen te beperken tot wat nodig en nuttig is.
Afzondering
Afzondering voor aanbidding is de nauwe metgezel van stilte. Degenen die er de gewoonte van maken om Allah alleen – in stilte – te aanbidden en te herinneren, zullen in het Hiernamaals hiervoor het meest beloond worden. De Profeet ﷺ zei: “Al moefariddoen (degenen in afzondering) hebben een voorsprong genomen.” Ze zeiden: “O Boodschapper van Allah, wie zijn degenen in afzondering?” De Profeet ﷺ zei: “Het zijn de mannen en vrouwen die Allah vaak gedenken.” (Sahieh Muslim)
Al-Munawi legt deze hadith uit en zegt: “Degenen in afzondering zijn degenen die de eenzaamheid opzoeken. Ze trekken zich terug van de mensen om alleen en vrij te zijn om te aanbidden.”
Afzondering – op de juiste manier toegepast weliswaar – is uiteindelijk een remedie voor negatieve emoties. Zoals Ibn al-Qayyim zei: “In het hart bevinden zich bepaalde aandoeningen die enkel kunnen worden verholpen door zich te richten op Allah. Het is een soort van verlaten gevoel dat enkel kan weggenomen worden door de intimiteit met Hem op te zoeken, in khalwah (afzondering).”
Genieten van stilte
Probeer je eens voor te stellen hoe het jouw levenssituatie zou verbeteren. Als je gewoonweg tevreden en in stilte eenvoudigweg voor Allah zou kunnen zitten. Zonder behoefte aan smartphone, games, televisie of andere elektronica, verslavingen of afleidingen.
Zou jij je rustiger, gelukkiger en meer tevreden voelen?
Als ieder van ons voldoende discipline zou hebben om van het innerlijke leven te genieten, zonder onophoudelijk te verlangen naar externe stimulatie, dan zou de wereld wellicht een betere plek zijn voor ons allemaal.
Dus rijst de vraag: hoe kunnen we leren om te genieten van stilte? Hoe kunnen we onze aandacht voor Allah en onze innerlijk bewustzijn bevorderen?
De islam biedt ons – ook al lijkt het een vergeten traditie – de handvaten tot meditatie die hierbij helpen.
Meditatie
Je kan mediteren op verschillende manieren en voor allerlei doeleinden. Voor sommigen is het gewoon een middel om te ontspannen en stress te verminderen. Een manier om de gedachten te vertragen. Anderen mediteren dan weer door intens na te denken over een idee of door de aandacht volledig op Allah of iets anders te richten.
Onze zielen zijn zoals spiegels die je kan polijsten met opmerkzaamheid of kan bevuilen met onachtzaamheid
Twijfel rond meditatie
Het woord meditatie roept bij sommige moslims begrijpelijk enige aarzeling op. Er zijn inderdaad zoveel verschillende soorten van meditatie. Sommige zijn specifiek gelinkt aan ons geloof en andere praktijken spreken de islam tegen.
Het feit is echter dat onze rechtgeleide voorgangers verschillende vormen van meditatie beoefenden. Door deze meditaties bereikten ze een voortreffelijke spirituele staat die hun handelingen en vormen van aanbidding, zoals het gebed en dhikr (gedenken van Allah) verbeterden. Het is dus ook voor ons van belang – als we de term mindfulness en meditatie nieuw leven willen inblazen – om dit nauwkeurig te onderzoeken. Hoe beleefden de voorgangers dit concept van meditatie? En hoe uitte zich dit in hun geloof, aanbidding, ethiek en etiquette? We kunnen moderne inzichten van mindfulness meenemen in deze meditatie, zolang we gegrond blijven in de islamitische traditie.
Meditatie in islam
Ibn Al-Qayyim heeft een van de beste en meest beknopte verklaringen gegeven van ‘meditatie’ in de Islam. Hij stelt dat een integraal onderdeel van onze voorbereiding op het Hiernamaals is door te “reflecteren (tafakkoer), herinneren (tadhakkoer), onderzoeken (nathr), mediteren (ta’amoel), overwegen (i’tibar), overleggen (tadabboer) en na te denken (istibsar).”
Elk van bovenstaande termen vertegenwoordigen een nuance in onze mentale activiteit. We kunnen ze beschouwen als vormen van meditatie. Er is een aanzienlijke overlap in betekenis tussen hen allemaal, maar er zijn ook subtiele verschillen.
Al deze vormen van islamitische meditatie houden een soort van herinnering en bewustwording van Allah in. Het doel is om het hart te zuiveren van negatieve emoties en slechte gedachten. Onze zielen zijn zoals spiegels die je kan polijsten met opmerkzaamheid of kan bevuilen met onachtzaamheid.
Moeraaqabah ten opzichte van Allah helpt om je hart te poetsen en de deugdzame aard van je ziel te onthullen (an nafs ar rabbaniyyah). Dit is de zuivere spirituele staat waarmee Allah ons heeft geschapen.
In het derde en laatste artikel rond mindfulness en moeraaqabah, zullen we enkele eenvoudige manieren bespreken om dagelijks mindfulness in een islamitische context te oefenen.
