In Nederland wandelden we vroeger heel veel of maakten we lange fietstochten. Als beloning een kop koffie met een taartpunt was voor mij altijd het toppunt van genoegen. Hier in Tokat, Turkije, kan je niet echt fietstochten maken; levensgevaarlijk met al dat autoverkeer dat langs je heen raast. Wandelen is iets wat goed te doen is. Recentelijk wandelden mijn man en ik door het oude Tokat en maakte ik mooie foto’s.
De oude wijken
In oude wijken van Turkije zijn in de jaren 50 vele zogenaamde ‘gecekondu’ huizen, ‘huisjes-in-één-nacht’ gebouwd. Huisjes die illegaal en letterlijk in één nacht zijn gebouwd. Zo ook in de krottenwijken van Tokat.
De gecekondu huizen werden gebouwd door mensen die hun dorpen verlieten op zoek naar werk in de grotere steden. Met wat spaargeld en met de hulp van in diezelfde wijk aanwezige familie en vrienden, bouwden ze voor zichzelf een gecekondu huisje. En vervolgens gingen ze op zoek naar werk, meestal als loonarbeider. In Nederland zou men deze wijken ‘arbeiderswijken’ noemen. In eerste instantie waren er weinig voorzieningen, geen elektriciteit, water en geen goed begane wegen, maar in de loop van de jaren is dat wel verbeterd. Het bouwen en bewonen van deze huisjes is jarenlang gedoogd. Vele bewoners hadden geen kadasterpapieren, de huizen waren immers illegaal gebouwd.
Saamhorigheid
In de gecekondu wijken heerste een gemoedelijke sfeer en er was een enorm gevoel van samenhorigheid aanwezig, velen waren immers familie van elkaar, of dorpsgenoten; er hing een sfeer van ‘ons kent ons’. De huisjes en tuintjes waren klein, dus als het even kon gingen de bewoners – maar vooral de vrouwen en kinderen – naar buiten en zaten en speelden ze voor hun huisjes en in de buurt. De was, het koken, drogen van groenten vonden veelal buiten plaats. Ondanks de gemoedelijkheid in de buurten was er ook sprake van schaarste en armoede. Ook al betaalde men geen huur voor de huisjes en werd de elektriciteit ook vaak illegaal afgetapt, niemand had het breed.
Officieel eigenaar
De aandacht voor de bewoners en de leefsituatie en kwaliteit van leven in deze wijken is lange tijd onderbelicht gebleven. De laatste 14 jaar is de economie van Turkije echter sterk verbeterd en is er veel budget vrijgemaakt voor sociale voorzieningen. Veel van de minderbedeelden ontvangen nu gratis kolen voor de wintermaanden. Ook werd het kadaster van de gecekondu wijken in kaart gebracht en gold er voor velen een generaal pardon, waarmee ze officieel eigenaar werden van hun huisjes. Met het versterken van de economie konden sommige bewoners hun huisjes ook verbouwen en uitbreiden en sommigen verhuisden naar betere wijken. Hun lege huisjes worden nu vaak verhuurd aan vluchtelingen uit Syrië, Afghanistan en Irak. Zoals ook in Nederland het geval is,
verandert – met de komst van mensen uit andere culturen met een andere taal – de sfeer in dit soort oude wijken. De godsdienst van de nieuwkomers is echter dezelfde, de islam, en dat maakt het een stuk gemakkelijker en maakt een heleboel goed.
Stadsvernieuwing
Stadsvernieuwing is een hot item in Turkije. Overal worden oude wijken platgegooid en verrijzen er op dezelfde plek, wijken met hoge flats. Gecekondu wijken zijn vaak heel mooi gelegen, iets buiten de stad en tegen een heuvel met een prachtig uitzicht.
De gemeenten kopen in samenwerking met projectontwikkelaars de gecekondu huisjes en hun grond op. Dit proces loopt niet altijd even soepel. Vooral degenen die in hun huisjes hebben geïnvesteerd en verbouwd komen hiertegen behoorlijk in verzet. Maar de ontstane onbewoonbaarheid van en onveiligheid in de meeste huisjes is voor de gemeenten reden om deze stadsvernieuwing voort te zetten. Na onteigening biedt men de oorspronkelijke eigenaren gratis – afhankelijk van de grootte van hun bouwgrond – twee of drie appartementen aan. Op die manier krijgen mensen die jarenlang in een bijna onbewoonbaar woninkje hebben geleefd, één of meerdere flats met alles ‘erop en eraan’.
Kille flatwijken
Het is natuurlijk geweldig dat men op deze manier eigenaar wordt van een comfortabele woning, maar volgens mij heeft deze deal ook een keerzijde. Die gemoedelijke pittoreske wijken veranderen in kille flatwijken met veel minder groen dan voorheen. De mensen komen hun flats veel minder uit en de sociale cohesie van de wijk verdwijnt. Ook de sociale controle is weg, men ziet immers veel minder wat er gebeurt in en rondom de flats. Bij mij doemen steeds de beelden en de omstandigheden van de Franse voorsteden op, de zogenaamde banlieues. Maar waarschijnlijk is mijn beeld te somber. De nieuwe ontstane sociale woningbouw wijken zijn qua type bewoners toch veel homogener dan in Parijs, dus hoop ik dat het zo’n vaart niet zal lopen. Bovendien zijn de meeste bewoners zelf wel enthousiast, hun wooncomfort is immers enorm verbeterd.
Ik ben blij voor de mensen dat ze veilig, zonder lekkende daken en gammele ramen en wankele vloeren, kunnen wonen. Maar ik hoop dat ik nog lang kan genieten van een wandeling door de oude schilderachtige wijken van Tokat en Turkije.
