Bloedzuigers (hirudotherapie) en hijaama (wet cupping) hebben inmiddels hun comeback gemaakt. Maar waarom blijft aderlating zelfs na drie millennia aan wereldwijde faam, nog altijd een vreemd fenomeen? Is het onverstandig om aderlating aan de kant te schuiven? Hoe excentriek het ook klinken mag, aderlating zou zomaar eens een echte must voor onze gezondheid kunnen zijn. Met name nog meer voor die van de mannen.

Eerstelijnsbehandeling: aderlating

Of je nou een Egyptenaar met migraine of een koortsige Griek zou zijn geweest, de kans was groot dat je arts je aderlating voorschreef. Een paar duizend jaren terug was het een eerstelijnsbehandeling. Hij of zij zou een ader openen met een lancet, haaientand of een scherp gemaakt stukje hout. Jouw bloed zou in een teil belanden.

Aderlating, het onttrekken van bloed uit een ader, wordt beschouwd als een van de oudste gebruiken binnen de medische wereld. Het kent z’n oorsprong in het Oude Egypte. Aderlating werd gebruikt om te genezen van een scala aan ziektes; van acne en astma, tot kanker en de pokken. Zelfs het verlies van bloed door een wond werd behandeld met het verwijderen van nog meer bloed! Het uitvoeren van aderlating bij een reeds verwonde patiënt zou namelijk het inflammatieproces verminderen.

Aderlating bij de kapper

Er is zelfs een tijd geweest waarbij eeuwenlang de lokale kapper aderlating aanbood. Naast het knip- en scheerwerk gaf die ook medische services. Zoals men tegenwoordig vlaggen, naamborden of een enorme ijshoorn bij de deur plaatst om herkend te worden, gebruikten de kappers vroeger een zo geheten kapperspaal. De kleur rood hierop staat symbool voor bloed, blauw voor de donkere kleur van de aderen en wit staat voor het verband dat gebruikt wordt tijdens aderlating. Dat de kapper dit werk deed, kwam doordat de kerk in 1163 het aan geestelijken verbood. In de tijd van de pokken was het voor geestelijken verboden om aan aderlating en andere chirurgische ingrepen te doen. Daarom namen kappers die taak over.

Om de positieve effecten van aderlating te kunnen begrijpen,
zullen we ons eerst eens wat meer moeten verdiepen in de rol van ijzer in ons lichaam.

Medische ingreep gesteund op onderzoek en wetenschap

Deze medische ingreep bereikte z’n piek in de 18e en 19e eeuw. Artsen in die tijd lieten vaak hun patiënten bloeden totdat zij flauwvielen. Dat was voor hen een teken dat er precies genoeg bloed verwijderd was. Enkele historici speculeren dat de doodsoorzaak van George Washington niet zijn respiratoire infectie was, maar de shock ontstaan na vier (!) bloedingen binnen 24 uur. En ja, het wou weleens vaker voorkomen dat mensen overleden aan aderlating. Mede daardoor en vanwege het ‘barbaarse’ is men in de 20ste eeuw van aderlating gaan afzien. Men ‘vergat’ dat door het bloeden een ziekte genezen kan worden. 

En toch blijkt het zo te zijn. Er zijn wel degelijk voordelen verbonden aan aderlating. Recente onderzoeken suggereren dat onze voorouders het zo verkeerd nog niet deden. Ondersteund door de wetenschap kan gezegd worden dat de meeste voordelen gerelateerd zijn aan het ijzer in ons lichaam. Dus om de positieve effecten van aderlating te kunnen begrijpen, zullen we ons eerst eens wat meer moeten verdiepen in de rol van ijzer.

Aderlating; een doodgewone ingreep

Het mineraal ijzer

Ons lichaam heeft ijzer nodig voor verschillende metabole processen. De meest belangrijke rol die het vervult is het opvangen van zuurstof vanuit de longen en het transporteren van de zuurstof middels het bloed naar de rest van het lichaam. Zonder zuurstof fungeert geen enkel orgaan. Ijzer is dus cruciaal. Daarnaast helpt ijzer de enzymen in ons lichaam om toxische stoffen onschadelijk te maken. Ook zet het suiker om in energie.

Maar er is nog iets: niet alleen onze lichamen zijn afhankelijk van ijzer. Ook de kleine organismen die ons ziek kunnen maken, hebben het nodig om te kunnen gedijen. De bacteriën en schimmels die ons lichaam weten binnen te komen, gaan direct op zoek naar ijzer. Dit om te kunnen overleven en om zich te kunnen verspreiden. Wonderbaarlijk genoeg zijn de openingen van ons lichaam, zoals de mond, neus, ogen, anus en onze genitaliën dan ook ijzervrije gebieden.

Ijzer en het immuunsysteem

Mocht er een vervelend bacteriedragend vliegje voorbij de eerste linie van defensie komen en je lichaam binnentreden en je raakt er ziek van, dan komt je immuunsysteem opgang. De eerste respons van je lichaam is het reduceren van de hoeveelheid ijzer dat circuleert in je bloed. Zo kan de bacterie het niet gebruiken. Een vergelijkbaar fenomeen treedt op bij het ontstaan van kankercellen. Kankercellen hebben eveneens ijzer nodig om te groeien en te gedijen, dus hoe lager de beschikbaarheid aan ijzer is, des te moeilijker het wordt voor de kanker om te kunnen uitzaaien.

Mannen hebben geen natuurlijke manier om hun ijzergehaltes op peil te houden

IJzersupplementen

Alhoewel er nog geen sterke wetenschappelijke bewijzen gevonden zijn die aantonen dat een vermindering van (een teveel aan) ijzer middels aderlating effectief is voor de gezondheid, zijn er wel voorvallen geweest die doen laten geloven dat er wel degelijk een link is. Zo was er een Somalisch kamp waar infecties als malaria en tuberculose voorkwamen. Ondanks de matige prevalentie van deze ziektes, vertoonden slechts een enkeling signalen die erop wezen geïnfecteerd te zijn. Een arts genaamd John Murray had een ingeving dat onder andere het lage ijzergehalte in hun bloed door ondervoeding de immuniteit van de nomaden in de kamp veroorzaakte. Om zijn theorie te testen, gaf hij de helft van de bewoners van het kamp ijzersupplementen om de bloedarmoede waar zij onder leden te behandelen. De andere helft bleef hetzelfde voedsel krijgen. Wat bleek nu, het aantal zieken door infecties steeg de pan uit onder de vluchtelingen die de supplementen hadden ontvangen. En zo zijn er meer gevallen geweest in het verleden waarbij groepen met ijzersupplementen opeens meer vatbaar waren voor ziektes.

Menstruatie

De welbekende Griekse medicus Hippocrates geloofde dat de gezondheid van de mens afhing van de vier lichaamssappen: bloed, slijm en de zwarte en gele gal. Een onbalans daarin zou resulteren in een ziekte. Daarnaast veronderstelde hij dat de menstruatie diende om de vrouw te zuiveren van kwalijk vocht. Zijn student Galen geloofde dat bloed het meest dominante vocht was en dus groeide het idee om een patiënt ‘de gezondheid in te laten bloeden’. Het principe staat dus parallel aan de menstruatie: bloed verwijderen = gezond(er) worden. Inmiddels is de theorie van de vier lichaamssappen achterhaald, maar dat de menstruatie een manier is om te zorgen voor detoxificatie, is nog altijd een feit. Meerdere ziekmakende afvalproducten worden tijdens de menstruatie door het lichaam geloosd, waardoor het zou kunnen dat aderlating voor de vrouw net iets minder interessant is dan voor de man.

Gezegend, of juist niet?

Nu heeft de man niet alleen het probleem dat hij niet kan menstrueren, maar zijn lichaam bevat gemiddeld 4 gram ijzer versus de 3,5 gram van de gemiddelde vrouw. In editie 51 is de rol van het mineraal ijzer behandeld en het verband tussen ijzer en aderlaten. Daarin is uitgelegd dat een overvloed aan ijzer de kans op ziektes als infecties en kanker vergroot. Aderlaten is dus effectief, omdat het zorgt voor een afname van ijzer, gezien de bacteriën tegenwoordig steeds resistenter worden voor alle antibiotica die er bestaan.

Vrouwen verliezen dankzij hun menstruaties 1 gram ijzer per maand, waardoor zij weer een grotere kans maken op een ijzerdeficiëntie. Zowel een tekort als een overmaat zijn ongewenst, maar de mannen hebben geen natuurlijke manier om hun ijzergehaltes op peil te houden. Natuurlijk bestaan er andere opties zoals aderlating of het doneren van bloed.

Interessant is hoe Ibn Sinna (Avicenna) in zijn boekenwerk ons leert hoe we bloed kunnen lezen en begrijpen

Ibn Sinna, vaak gekend als Avicenna

Ibn Sinna

De Perzische medicus Ibn Sinna, bekend in de westerse en islamitische geneeskunde, beweerde dat aderlaten toegepast dient te worden bij een overvloed aan bloed of indien er sprake is van slecht bloed. In zijn boek staat dat hij aderlating afraadt bij een leeftijd onder de 14 en boven de 70 jaar en bij ondervoede mensen, omdat zij mogelijk te zwak zijn. Verder schreef hij dat het beste moment om aderlating toe te passen in de ochtend is. Op dat moment is het lichaam klaar met het verteringsproces en zijn de ingewanden geleegd. Zo heeft Ibn Sinna nog een hele lijst aan voorwaarden en tips die betrekking hebben op de behandeling.

Interessant is hoe Ibn Sinna in zijn boekenwerk ons leert hoe we bloed kunnen lezen en begrijpen. Bloed kan verschillende kleuren, smaken, geuren en diktes hebben en dat kan ons veel duidelijk maken over de gezondheid van het lichaam. Meerdere werken van met name de Grieken en de Arabieren gaan daarover. Deze teksten dateren zelfs van 1000 voor Christus.

Waar blijft de comeback van aderlating anno 2021?