De mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest. Stel je eens voor dat je aan een zeldzame ziekte lijdt en er geen geneesmiddel voor is ontwikkeld. De dokters vertellen dat je niet meer te redden bent. Het einde van je leven komt steeds dichterbij. Elke dag word je steeds banger en angstiger voor de dood. Want je hebt geen grip meer op je eigen leven. Hoe moeten we omgaan met de angst voor de dood? Dat kan op verschillende manieren.
Als we terug gaan naar de alleroudste filosofen die hebben geschreven over de dood, dan komen we terecht bij de natuurfilosofen en materialisten. Dit zijn filosofen die getracht hebben de wereld te verklaren zonder God er bij te betrekken. De meest invloedrijke klassieke materialist was de Romeinse dichter Lucretius (eerste eeuw voor Christus). Hij is vooral bekend door zijn leerdicht Rerum Natura (Natuur der Dingen).
Bewegende atomen
Volgens Lucretius bestaat de wereld uit atomen die willekeurig bewegen (wervelen) in een leegte. Alles om ons heen bestaat uit atomen. Dus ook wij mensen. Als mensen inderdaad atomen zijn, dan betekent dit dat we niet bang hoeven te zijn voor de dood. Want als we dood gaan, dan houdt ons lichaam op om te bestaan. We hoeven dan ook niet bang te zijn voor een goddelijk oordeel over ons leven op aarde. Je kunt vrijelijk leven zonder dat je na hoeft te denken over de zondes die je het begaan.
Lucretius beschrijft in vijf stappen hoe je de angst voor de dood kunt overwinnen:
1. Het is niet slecht voor ons niet te bestaan voordat we bestaan (je bent er toch niet)
2. Niet bestaan voor ons bestaan is hetzelfde als niet bestaan na ons bestaan
3. Niet bestaan na ons bestaan is niet slecht voor ons.
4. Wanneer iets niet slecht voor ons is, is het irrationeel hier bang voor te zijn.
5. De angst voor de dood is irrationeel; wanneer ik er ben is de dood er niet, en als de dood er is ben ik er niet.
Schematisch gezien ziet het er als volgt uit: pre-geboorte -> geboorte -> dood.
Het werk van Lucretius was zeer geliefd in de achttiende eeuw in Europa. In deze periode had de kerk het vooral voor het zeggen. Men vreesde de kerk en de goddelijke oordelen die werden geveld. In 1748 verscheen het boek L’homme machine van de Franse filosoof La Metrie. Het verscheen eerst als anoniem boekje, maar zijn identiteit werd als snel achterhaald. De kerk begon een heuse hetze tegen de ideeën van La Metrie, die uiteindelijk moest vluchten en asiel kreeg van de Pruisische keizer Frederik de Grote. La Metrie wees het dualisme – het onderscheid tussen lichaam en geest – van Descartes af en zei dat de ziel werkt volgens natuurkundige wetten en principes. De ziel bestaat net zoals het lichaam uit substanties.
Een gelukkige dood
Ook volgens de Islam hoeven we – als gelovige en rechtvaardige mensen – niet te vrezen voor de dood. Wie een goed en rechtvaardig leven heeft geleid, sterft een gelukkige dood. Wie een slecht leven heeft geleid, sterft een ongelukkige dood. De dood betekent de verwijdering van de ziel uit het aardse bestaan. De islam erkent dat de ziel voortleeft in het hiernamaals. Dit in tegenstelling tot het materialisme.
De islamitische filosoof Averroes zei ooit:
“Er bestaat geen persoonlijke onsterfelijkheid. Het intellect overleeft wel, maar het intellect is niet iets persoonlijks, maar iets collectiefs….”
Hiermee zegt hij dat de individuele ziel opgaat in een eeuwige goddelijk ziel in het hiernamaals. Alle zielen komen bij elkaar in een hogere en grotere ziel. De dood betekent bevrijding van het bestaan op de aarde, ontkoppeling van het lichaam en verlossing van de pijn in ons lichaam.
Geloven in het lot
Al-Qadr is de voorbeschikking van Allah voor alles en iedereen. Dit is een van de zes zuilen van geloof in de islam en het woord heeft een dubbele betekenis. Qadar (het lot) is dat de kennis en waardering dat er iets gaat gebeuren zich bij Allah bevindt. Qadaa (schepping van de gebeurtenis) is dat wanneer de tijd dat iets gaat gebeuren aanbreekt, deze gebeurtenis door Allah wordt geschapen. Dus: Qadar is het plan en Qadaa is de uitvoering daarvan. Als je dat gelooft, zul je als vanzelf de goede en slechte dingen die door Allah zijn geschapen waarderen.
Onze levenslijnen zijn al opgeschreven door God, zonder dat wij weten wat er precies gaat gebeuren. Alleen Allah, de Schepper van het universum, heeft de kennis hierover. Als mens dienen we zorgvuldig om te gaan met onze levens. Dit betekent dat we onze gezondheid moeten beschermen. Roken, alcohol, drugs en (teveel) suiker brengen onze levens in gevaar en bespoedigen de dood. Dus is het beter om deze producten te mijden.
Ik denk dat geloof in Al-Qadr je de basis geeft om de angst voor de dood te overwinnen. Het is Gods plan en dat dienen we te waarderen. Maar ook de strijdvaardigheid die de mens gekregen heeft, kan helpen om de angst voor de dood te overwinnen. Dat begint al tijdens de geboorte wanneer de baby – samen met de moeder – fysieke strijd levert om uit de baarmoeder te komen. De mens durft de angst in de ogen te kijken omdat hij weet dat na de zware tijd iets hoopvols en moois zal komen. Of bij de geboorte, of na de dood. Iedereen krijgt zijn eigen pakket aan beproevingen en uitdagingen in het leven. Jezelf weerbaar maken, kan helpen om je van je eigen angsten te bevrijden. Niet alleen maar lichamelijk, maar ook qua houding die je aanneemt als je met de dood geconfronteerd wordt. Probeer dus als mens niet te strijden tegen het lot, maar omarm het.
