Als alle virussen zouden verdwijnen, zou de wereld er niet beter op worden. Virussen zijn niet onze vijand die we de oorlog moeten verklaren. Wij kunnen als mens zonder virussen eigenlijk niet eens overleven. Hoe kan het dan dat wij zo’n verkeerd beeld hebben van virussen? Een wetenschappelijke uiteenzetting over virussen aangevuld met ayaat (verzen) uit de Koran en met overleveringen. 

Virussen lijken alleen maar ellende met zich mee te brengen. Al eerder sloegen ze genadeloos toe. De Spaanse Griep kostte in 1918 aan 50 tot 100 miljoen mensen het leven. En in de twintigste eeuw zijn er ongeveer 300 miljoen mensen gestorven aan de pokken. Daarbij vergeleken is de coronapandemie op dit moment relatief gezien peanuts met iets minder dan 2,5 miljoen doden. In Nederland gaat het om ongeveer 15.000 doden; een percentage van 0,00088 % op de 17 miljoen inwoners.

‘Samen krijgen we het virus eronder’ – koste wat kost?

Het virus eronder krijgen

Als we er nuchter naar kijken – wat best lastig is in deze bange tijden – stelt het dus niet veel voor. Toch zijn er nog nooit eerder zoveel vrijheidsbeperkende maatregelen genomen voor de hele wereldbevolking als nu. ‘Samen krijgen we het virus eronder’ – koste wat kost. We lijken te vergeten dat de lockdown en de gevolgen ervan een veel grotere impact hebben op de samenleving en op de wereld en desastreuzer zijn dan het COVID-19 virus zelf. 

Dodelijke vergissing

Wellicht zouden we het liefst willen, dat er geen virussen waren die ons ziek konden maken. Het liefst zouden we ze uitbannen. Maar dat zou een dodelijke vergissing zijn. Dodelijker in feite dan welk virus dan ook ooit zou kunnen zijn. Allah heeft namelijk niet voor niets virussen geschapen.

“En Wij hebben de hemelen en de aarde en wat er tussen is niet zinloos geschapen. Wij hebben beiden niet anders dan in Waarheid geschapen, maar de meesten van hen weten het niet.” (Koran, 44:38)

En in soera al Baqara zegt Allah:

“Waarlijk, Allah acht het niet beneden zich, een mug of iets wat nog kleiner is, als voorbeeld te stellen. Zij die geloven weten, dat dit de waarheid van hun Heer is, terwijl degenen die niet geloven zeggen: “Wat bedoelt Allah met zo’n voorbeeld?” Velen laat Hij daardoor dwalen en velen leidt Hij daardoor recht. En niemand laat Hij daarmee dwalen behalve de ongehoorzamen.”
(Koran, 2:26)

“Als alle virussen plotseling zouden verdwijnen, dan zou de wereld anderhalve dag lang een fantastische plaats zijn, maar daarna zouden we allemaal sterven. Daar komt het wel op neer,” zegt epidemioloog Tony Goldberg van de University of Wisconsin-Madison. “Al de essentiële dingen die virussen in de wereld verrichten wegen op tegen de kwalijke dingen.”

Wat is een virus?

Een virus is een hoeveelheid erfelijk materiaal (dit kan RNA of DNA zijn), gewoonlijk ingesloten in een omhulsel van eiwit. Virussen verschillen van bacteriën en andere levensvormen doordat ze zich niet onafhankelijk kunnen voortplanten. Eigenlijk kunnen we niet vaststellen dat virussen leven, want ze voldoen niet aan alle kenmerken van leven. Wel weten we dat virussen vitale leden van het web van het leven zijn.

Een virus heeft altijd een gastheer nodig. Het hecht zich aan een levende cel en injecteert daarin het eigen erfelijk materiaal. Nadat de cel afsterft, komen de aangemaakte virussen vrij en die kunnen zich dan vermenigvuldigen door andere cellen binnen te dringen. 

De meeste virussen maken ons niet ziek

Veruit de meeste virussen maken ons niet ziek en spelen een integrale rol in de ondersteuning van ecosystemen. Andere virussen houden de individuele organismen gezond – van schimmels, planten tot aan insecten en mensen. “We leven in een balans, in een perfect evenwicht. En virussen maken daar deel van uit,” zegt Susana Lopez Charretón, een viroloog aan de Universidad Nacional Autónoma van Mexico. “Ik denk dat het gedaan is met ons zonder virussen.”

“Hij heeft de mens geschapen. Hij heeft hem de uiteenzetting (van de Koran) geleerd. De zon en de maan gaan volgens een berekening. En de sterren en de bomen buigen zich eerbiedig neer. En Hij heeft de hemel hoog opgeheven en Hij heeft de weegschaal (van gerechtigheid) opgesteld. Opdat jullie het evenwicht niet verstoren, maar het gewicht rechtvaardig vaststellen en geen afwijkingen aanbrengen in het evenwicht.” (Koran, 55:3-9)

Virussen ondersteunen het leven op aarde

De meeste mensen zijn zich niet bewust van de ondersteunende rol van virussen voor het leven op aarde. De oorzaak is dat we te veel focussen op de virussen die ons in problemen brengen. Nagenoeg alle virologen richten zich alleen op de ziekmakende virussen. Nog maar vrij recent zijn een paar onverschrokken onderzoekers begonnen om virussen te onderzoeken die ons en de planeet in leven houden in plaats van dat we er dood aan gaan.  

“Er is een kleine groep van wetenschappers die ons proberen te voorzien van een eerlijke en evenwichtige kijk op de wereld van virussen. Zij tonen ons dat er zoiets bestaat als goede virussen,” zegt Goldberg.

“Waarlijk! In de schepping van de hemelen en de aarde, in de afwisseling van de nacht en de dag, en de schepen die op zee zeilen en die tot nut van de mensheid zijn, en het water dat Allah uit de hemel neerzendt waarmee Hij de aarde tot leven brengt, na haar dood. En dat Hij daarop allerlei dieren verspreidde, en de besturing van de winden en de wolken die tussen de hemel en de aarde dienstbaar zijn gemaakt, zijn zeker Tekenen voor de mensen met verstand.” (Koran, 2:164)

Geen leven op aarde zonder virussen

Wat de wetenschappers zeker weten is dat er geen leven meer op aarde zou zijn zonder virussen. En ook dat het onmogelijk is om elk virus op aarde uit te schakelen. Maar door ons voor te stellen wat de wereld zou zijn zonder virussen, helpt ons om meer inzicht te verwerven in hoe ze integraal onderdeel uitmaken van ons voortbestaan, maar ook dat we nog veel van ze kunnen leren. 

Om te beginnen weten onderzoekers niet hoeveel virussen er eigenlijk bestaan. Duizenden zijn al geclassificeerd maar er zijn waarschijnlijk miljoenen nog niet ontdekt.  “We hebben slechts een fractie ontdekt omdat we nog nauwelijks aandacht aan ze hebben besteed,” zegt virus ecoloog Marilyn Roossinck van de Penn State University. “Er zijn simpelweg vooroordelen: de wetenschap ging altijd alleen maar over pathogenen (ziekmakers).”

Glorie aan Hem, Die alles in paren schiep van hetgeen op aarde groeit en van hen zelf en van hetgeen zijn nog niet kennen. (Koran, 36:36)

Wetenschappers weten niet precies welk percentage van het totaal aantal virussen problematisch zijn voor de mens. Maar “als je naar de cijfers kijkt, zou het statistisch gezien in de buurt komen van nul,” zegt ecologisch viroloog Curtis Suttle van de University of British Columbia. 

Jagers van de bacteriële wereld

Wat we bijvoorbeeld weten over bacteriofagen (de virussen van de bacteriën) is dat ze ontzettend belangrijk werk verrichten. Hun naam komt van het Griekse phagein, wat ‘verslinden’ betekent. En verslinden is wat ze doen. “Ze zijn de belangrijkste jagers van de bacteriële wereld,” zegt Goldberg. “Zonder hen zouden we diep in de problemen zitten.”

Fagen zijn de belangrijkste regelaars van bacteriële populaties in de oceaan, en waarschijnlijk ook van elk ander ecosysteem op de planeet. Als virussen plotseling zouden verdwijnen, zouden bacteriële populaties exploderen en anderen zouden per direct ophouden te bestaan. 

Dit zou met name in de oceanen problematisch zijn waar meer dan 90% van al het levende materiaal, naar gewicht, bestaat uit microben. Het microbioom, dat zijn bacteriën, virussen en schimmels. Als je in de zee zwemt, zwem je dus eigenlijk in een soep van bacteriën en virussen. Maar wist je ook dat deze microben de helft van de zuurstof die er op de planeet is produceren? Een proces dat mogelijk is gemaakt door virussen. 

Als je in de zee zwemt, zwem je eigenlijk in een soep van bacteriën en virussen.

Virussen zijn opruimers

Deze virussen doden dagelijks ongeveer 20% van alle oceanische microben, en ongeveer  50% van alle oceanische bacteriën. Virussen zorgen ervoor, door microben op te ruimen, dat zuurstofproducerende plankton genoeg voedingsstoffen heeft om in een hoog tempo fotosynthese uit te voeren, wat uiteindelijk veel van het leven op aarde onderhoudt. “Zonder dood is er geen leven, want het leven hangt volledig af van de recycling van materialen,” legt Suttle uit.  “Virussen zijn van groot belang als het om recycling gaat.”

Onderzoekers van insectenplagen ontdekten ook dat virussen een rol spelen in de regulering van de verschillende soorten populaties. Als er van een bepaald soort een overschot is, “komt een virus er aan te pas en veegt ze uit,” zegt Roossinck. “Het is een natuurlijk onderdeel van ecosystemen.” Dit controleproces is gangbaar onder vele soorten, inclusief onze eigen soort – zoals duidelijk wordt uit de pandemieën. Suttle: “Als populaties uitbundig groeien, neigen de virussen ernaar zichzelf in hoog tempo te vermenigvuldigen om de populatie eronder te krijgen en aldus ruimte te maken voor andere soorten om te overleven.”

Zonder virussen geen biodiversiteit

Als virussen plotseling zouden verdwijnen, zou de ene soort groeien ten koste van andere soorten. “Veel van de biodiversiteit zou dan spoedig verloren gaan. We zouden alleen een paar soorten overhouden die de rest zou verdrijven,” aldus Suttle.

Sommige organismes zijn afhankelijk van virussen om te overleven of om ze een kans te bieden in een concurrerende wereld. Veel virussen die ziekten veroorzaken, lijken te zijn ontworpen om hun regulerende taak uit te voeren. Als de controle en het evenwicht ergens tekort schiet, kan het virus zich veel sneller vermenigvuldigen dan bij het oorspronkelijke doel waarvoor het geschapen is. Dat zou kunnen leiden tot ziekten. Zo kan een heilzaam virus veranderen in een gevaarlijk virus. Het is daarom maar de vraag of we kunnen stellen dat er ‘goede’ en ‘slechte’ (of ziekmakende) virussen zijn. Het virus komt pas in actie als er geen evenwicht is en doet simpelweg en bio-logisch zijn werk: het evenwicht herstellen. 

Cruciale rol in ecosystemen

Onderzoekers denken dus dat virussen voor een gezonde microbioomhuishouding zorgen in het lichaam van mens en dier. Suttle:  “We hebben nog te weinig verstand van zaken, maar we vinden wel steeds meer voorbeelden van deze nauwe samenwerking met virussen die een cruciale rol spelen in ecosystemen, of het nu om het menselijke ecosysteem gaat of het milieu.”

“Hij bezit de schatten van het onwaarneembare en niemand kent die, behalve Hij. Hij weet wat er op de aarde is en in de zee; en er valt nog geen blad of Hij weet ervan: en er is geen graankorrel in de duisternis van de aarde; en niets vers en niets droogs, of het is in een duidelijk boek.” (Koran: 6:59)

Virussen ondersteunen de gastheer

Zij en haar collega’s kwamen erachter dat planten en schimmels de virussen van generatie op generatie doorgeven. Terwijl ze nog moeten onderzoeken wat de functie is van de meeste virussen, gaan ze er vanuit dat de virussen op de een of andere manier hun gastheer ondersteunen. “Waarom zouden de planten anders aan ze vasthouden?” zegt Roossinck. Als alle virussen zouden verdwijnen, is de verwachting dat hun gastheren verzwakken of zelfs sterven. 

Virussen kunnen ziekmakers afweren

Infectie met zekere virussen helpen ook om pathogenen (ziekmakers volgens de reguliere geneeskunde) onder de mensen af te weren. 

Ibn Abbas verhaalde dat de Profeet ﷺ zei, als hij op ziekenbezoek ging: “Het zal je niet schaden. Het is een zuivering, zo Allah het wil.” (Sahih Al-Buchari)

Het GB virus C bijvoorbeeld – beter bekend als het hepathithis G virus – is een veelvoorkomend virus dat in het bloed is ontstaan. Het is verwant aan het West-Nijlvirus en knokkelkoorts, maar het is zelf niet ziekmakend. Dit Hepatitis G-virus zou de progressie van Aids afremmen bij mensen die positief zijn getest op HIV. Tevens zou het Hepatitis G-virus voorkomen dat mensen die geïnfecteerd zijn met Ebola sterven.  

Evenzo zorgt het herpesvirus ervoor dat muizen minder gevoelig zijn voor zekere bacteriële infecties, zoals de builenpest en listeriose (een zeldzame ziekte veroorzaakt door voedselinfectie). De onderzoekers vermoeden dat deze bevindingen tot dezelfde resultaten zouden leiden bij mensen. 

Voordelen voor het immuunsysteem

We weten dat als je het herpesvirus eenmaal onder de leden hebt, dat je het virus een leven lang met je meedraagt. Het wordt daarom verondersteld dat het alleen maar ziekmakend is. Maar de onderzoekers concluderen dat herpes in feite een symbiotische relatie met zijn gastheer lijkt op te bouwen die leidt tot voordelen voor het immuunsysteem. Zonder virussen zouden wij mensen en andere soorten vatbaarder zijn voor allerlei andere ziekten. 

Djaabir verhaalde dat de Profeet ﷺ heeft gezegd: “Er bestaat een remedie tegen elke ziekte, en als de remedie wordt toegepast op de ziekte, zal het genezen met de toestemming van Allah.” (Overgeleverd door Moeslim, 2204.) 

Fagentherapie

Virussen zijn tevens de veelbelovende therapeutische middelen om bepaalde ziekten te behandelen. Fagentherapie werd al meer dan een eeuw geleden in de Sovjet-Unie onderzocht, waarbij bacteriofagen werden ingezet om bacteriële infecties te bestrijden. Nu we wereldwijd geconfronteerd wordt met antibiotica-resistente bacteriën, tonen ook westerse onderzoekers en overheden steeds meer belangstelling voor fagentherapie.

Een bacteriofaag is in staat om te finetunen, om specifieke bacteriële soorten uit te schakelen in plaats van de gehele bacteriële populatie aan te vallen zoals antibiotica dit doen. 

Fagentherapie versus antibiotica

“Heel wat mensenlevens zijn gered door virussen in te zetten waar antibiotica faalden,” zegt Suttle. Oncolytische virussen of andere virussen die in staat zijn om kankercellen te infecteren en te vernietigen, worden steeds vaker gezien als een alternatief dat minder toxisch is en efficiënter is om kanker te behandelen. Therapeutische virussen werken “als kleine microscopisch geleide raketjes die naar binnen gaan en de cellen opblazen die we niet willen,” legt Goldberg uit. “We hebben virussen nodig voor technologische onderzoeks- en ontwikkelingsdoeleinden die ons naar de volgende generaties van therapieën kunnen leiden.”

Abu Huraira heeft overgeleverd dat de Boodschapper van Allah ﷺ over een andere Profeet vertelde die eerder leefde en die gebeten was door een mier. En in zijn boosheid, gaf hij de opdracht om heel het mierennest te verbranden. Daarop berispte Allah deze boodschapper met de woorden: “omdat één jou gebeten heeft, verbrandde jij een hele gemeenschap die Mij verheerlijkte?” (Sahih al-Buchari, Sahih Muslim) 

Genetische innovatie

Het lijkt er zelfs op dat virussen en andere microben thuishoren in het hoekje van de genen en het brein. Bepalend voor wie we zijn, wat we doen en hoe we eruitzien. Omdat ze zichzelf constant vermenigvuldigen en muteren, vormen ze een enorme bibliotheek met informatie over onze genen waarmee we aan innovatie kunnen werken. Als een virus bijvoorbeeld een ei- of spermacel binnendringt, kan de virale code van generatie op generatie worden doorgegeven en permanent geïntegreerd worden.

Het lijkt er op dat virussen en andere microben thuishoren in het hoekje van de genen en het brein

“Alle organismen die geïnfecteerd worden door virussen hebben de kans om virale genen op te zuigen en die in hun eigen voordeel te gebruiken,” zegt Goldberg. “De plaatsing van nieuwe DNA in de genomen is een belangrijke schakel in de evolutie.” Het verdwijnen van virussen zou, met andere woorden een impact hebben op de evolutionaire potentie van al het leven op de planeet, inclusief de Homo sapiens.

Ontdekkingstocht naar virussen

Wetenschappers zijn amper begonnen te ontdekken op welke manieren virussen het leven ondersteunen, omdat ze pas recent zijn gaan onderzoeken. Virussen hebben nog vele functies waar wij als mens geen weet van hebben. 

Jabir verhaalde dat de Boodschapper van Allah ﷺ zei: “Werkelijk, de enige genezing van onwetendheid is het stellen van vragen.” (Sunan Abi Dawud, sahih)

Hoe meer we weten van virussen, hoe beter we in staat zullen zijn om bepaalde virussen in ons eigen voordeel in te zetten. En hoe beter we ons kunnen beschermen tegen de ziekmakers onder de virussen die tot de volgende pandemie kunnen leiden. 

Bovendien zal wat we leren over de rijkdom van virale diversiteit ook een dieper inzicht ontsleutelen over hoe onze planeet, ecosystemen en onze lichamen werken. In plaats van virussen te bestrijden, zouden we vrede met ze moeten sluiten en kennis met ze moeten maken. Zoals Suttle zegt: “We moeten energie steken in de ontdekkingstocht naar wat er nog meer is. Voor onze eigen bestwil.”

De Boodschapper van Allah ﷺ zei: “Degene die elke ochtend en avond drie keer zegt: 

‘In de naam van Allah in wiens naam er bescherming is tegen elk kwaad op de aarde of in de hemel, en Hij is de Alhorende, de Alwetende,’ zal door niets geschaad worden.” (Abu Dawud, Tirmidhi)

In het Arabisch:  بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي لَا يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيْمُ

(transliteratie) Bismillahil-ladhi la yadurru ma’a as-mihi shai-un fil-ardi wa la fis-samaa-i, wa Huwas-Samie’ul-’Aliem

bron: www.bbb.com, hoofdfoto: pixabay.com