De dichteres Atika bint Zaid, die in de tijd van de Profeet Mohammed ﷺ leefde, stond bekend om haar schoonheid, maar ook om haar eigenzinnige, sterke karakter. Ze trouwde meerdere keren in haar leven en was zo geliefd dat één van haar mannen zelfs zijn religieuze en andere verplichtingen verzaakte. Bijna elke man met wie zij trouwde, werd gedood vanwege zijn geloof, waardoor ze uiteindelijk de vrouw van de martelaren werd genoemd.
Atika wordt moslim
Atika was de dochter van Zaid ibn Amr, één van de weinige monotheïsten in de tijd van onwetendheid voor de islam. Haar moeder heette Umm Kurz Safiya. Haar vader overleed nog voordat de eerste openbaringen aan de Profeet Mohammed ﷺ waren gekomen. Atika was nog jong toen de boodschapper bekend maakte dat hij de Profeet van Allah was. Haar broer Saïd, die nog geen 20 jaar oud was, bekeerde zich tot de islam en werd één van de tien bekende personen die tijdens hun leven al te horen hebben gekregen dat zij het paradijs zouden mogen betreden.
Al gauw volgde Atika de religie van haar broer en werd ook moslim. Ze trouwde met een veel oudere neef die net als haar één van de eerste bekeerlingen was en vertrok – naar men vermoedt – met hem naar Medina. Niet lang daarna strandde het huwelijk. Ze scheidde van haar man en kreeg al gauw veel nieuwe aanzoeken, maar ze wees ze allemaal af.
Abdullah is gek op Atika
Toen Abdullah ibn Aboe Bakr, de zoon van de beste vriend van Profeet Mohammed ﷺ haar zag, vroeg hij haar ook ten huwelijk. Dit keer accepteerde ze het aanbod. Er wordt gezegd dat Abdullah bij alles wat hij deed de mening van Atika vroeg. Hij respecteerde haar mening meer dan van wie dan ook. Hij was echter zo gek op zijn vrouw dat hij zijn religieuze verplichtingen begon te verwaarlozen. Zijn vader, ondertussen de khalief en daarmee leider van het islamitische rijk, begon zich zorgen te maken. Hij was erg verdrietig dat zijn zoon steeds minder te zien was bij de expedities van de moslims. Het werd zelfs zo erg dat hij zijn gebeden thuis verrichtte en niet, zoals het hoorde, in de moskee.
Toen zijn vader hem om uitleg kwam vragen waarom hij zich niet aan zijn islamitische verplichtingen hield, kon Abdullah eigenlijk geen enkel argument noemen. Behalve dan het feit dat hij te graag in Atika’s gezelschap verkeerde. Hij genoot zoveel van de tijd samen met haar, dat hij al zijn andere verplichtingen verzaakte. Zijn vader werd boos en zei met weinig woorden dat hij dan maar afstand van haar moest doen.
Aboe Bakr geeft de opdracht om te scheiden
Abdullah kreeg de opdracht van zijn vader om binnen drie dagen van haar te scheiden. Wat moest hij doen? Abdullah twijfelde drie dagen lang. Uiteindelijk besloot hij na overleg met Atika zelf om het advies van zijn vader op te volgen. Maar het gemis van Atika ging hem niet in de koude kleren zitten. Hij werd zwaar depressief en at en dronk niet meer. Het gemis van zijn vrouw bracht een diepe emotie in hem naar boven die hij uitte in zijn poëzie.
Hij maakte gedichten waarin hij haar ophemelde als een vrouw met de beste gewoontes, de meeste wijsheid en een hoog moreel karakter. Het feit dat zij volledig accepteerde dat hij naar zijn vader had geluisterd, maakte haar in zijn ogen extra bijzonder. Toen op een nacht Aboe Bakr op zijn dakterras tahajjoed (nachtgebed) wilde verrichten, hoorde hij zijn zoon een emotioneel gedicht voordragen.
****************
Ik zweer bij Allah dat ik je nooit zal vergeten zolang als de zon opkomt
En zo lang de Kaapse tortelduif koert
Ik kan me niet voorstellen dat iemand zoals ik zou scheiden van iemand zoals zij
Noch dat iemand van haar zou scheiden zonder enige reden
Ze is kuis, gelovig en nobel
Ze heeft een gebalanceerde persoonlijkheid en gezond verstand
**************
De balans vinden
Aboe Bakr, die bekend stond als een zachtaardige, empathische man, voelde de pijn van zijn zoon die Atika zo enorm miste. Hij gaf zijn zoon toestemming om zich weer met zijn vrouw te verenigen. Wel adviseerde hij hem goed te waken over de balans tussen zijn religieuze plichten in de gemeenschap en zijn religieuze plicht om goed te zijn voor zijn vrouw. Anderen zeggen dat het de Profeet Mohammed ﷺ was die de scheiding ongedaan maakte en die de opdracht gaf om de balans te vinden. Abdullah was zo blij dat hij de slaaf Aiman vrijliet als sadaqa (liefdadigheid). Onderweg naar Atika’s huis droeg hij nog meer gedichten aan haar op, waarin hij haar mooie uiterlijk, haar zachte manier van spreken en haar temperament verheerlijkte. Hij feliciteerde haar dat Allah haar gebeden had verhoord en dat Allah haar daarmee eer had geschonken.
“Ik zweer bij Allah dat ik je nooit zal vergeten zolang de zon opkomt”
Atika wordt dichteres
Toen de Profeet Mohammed ﷺ overleed, inspireerde zijn dood Atika om net als haar man gedichten te maken. Zij sprak toen een ‘elegie’, een kort gedicht, in de vorm van een klaagzang. Vertaald klinkt dit gedicht als volgt:
****************
Zijn kamelen zijn eenzaam sinds vanavond
Hij bereed hen en was als een versiering voor hen.
Ik huil voor de leider sinds vanavond
Tranen vloeien en volgen elkaar op
Uw vrouwen liggen nog steeds in zwijm
Vanwege het verdriet dat elk moment groeit
Zij zijn zo verbleek als een speer
Die nutteloos is geworden en van kleur is veranderd
Zij zijn herstellende van aanhoudend verdriet
Maar de pijn reageert op het hart
Zij slaan hun handen voor hun fijne gezichten
Want zo gaat dat in zulke tijden
Hij was meer dan geweldig en de gekozen Leider
Het geloof verenigde ons in waarheid
Hoe kan ik de Boodschapper overleven
Die overleed op het tijdstip dat voor hem bepaald was?
**********
Abdullah vond uiteindelijk de balans tussen zijn religieuze verplichtingen en zijn liefde voor Atika. Voordat hij weer op expeditie ging, liet hij haar een gelofte afleggen. Hij liet haar een zeer groot stuk land en bezit achter in ruil voor haar belofte dat als hij overleed zij nooit zou hertrouwen. Niet lang daarna overleed hij in Medina aan een oude wond die hij had opgelopen tijdens de strijd van Taïf. Atika rouwde om zijn dood.
Inmiddels waren haar gedichten bekend in heel Medina en nu haar eigen man overleden was, wachtte de bevolking op een nieuw gedicht. En ook het gedicht dat ze maakte, doelend op de belofte die zij haar man deed nooit te hertrouwen, is erg bekend geworden in de geschiedenis:
********
Abdullah, ik heb gezworen dat mijn ogen
Niet zullen stoppen met huilen om jou
En mijn huid zal voor altijd
Bedekt blijven met stof’
********
Atika trouwt met Omar
Ondanks haar belofte niet te hertrouwen bleven de huwelijksaanzoeken komen. Vijf jaar lang weigerde ze. Ze had gezworen niet te hertrouwen en sloeg daarom alle aanzoeken af. Maar toen kreeg ze wel een heel bijzonder aanzoek. Haar voogd werd benaderd door niemand minder dan de nieuwe khalief, de nieuwe leider van het islamitische rijk: Omar ibn Al Khattab. Hij had enorm met haar te doen dat een vrouw zoals zij zonder man bleef. Atika dacht aan haar belofte nooit meer te hertrouwen en weigerde opnieuw. Maar Omar vroeg haar naar de reden. Toen hij hoorde dat de enige reden was dat zij zich wilde houden aan haar belofte zei hij: ‘Onthoud jezelf niet iets wat Allah wettig voor je heeft gemaakt’. Uiteindelijk veranderde Atika van mening en besloot toch te trouwen met Omar.
Toen Aisha, de vrouw van profeet Mohammed, en zus van Abdullah haar eerdere man, dit hoorde stuurde ze haar een gedicht met een speciale boodschap voor haar.
*****
‘Ik heb gezworen dat mijn ogen
Niet zullen stoppen met huilen om jou
En mijn huid zou geel kleuren van kleurstof.
******
En onder het gedicht schreef ze: geef ons onze bezittingen terug!
Dit gedicht van Aisha leek precies op het gedicht dat Atika had gemaakt na de dood van Abdullah. Vervolgens kwam Ali ibn Abi Talib bij hun bruiloft naar Omar toe om hem te feliciteren en vroeg of hij met Atika mocht praten. Hij herinnerde haar aan haar eigen gedicht waarin ze de belofte deed nooit meer te hertrouwen. Hij adviseerde haar om haar bezittingen, waaronder de mooie tuin die zij destijds gekregen had op voorwaarden dat ze nooit zou hertrouwen, terug te geven aan de familie. Atika barstte in tranen uit. De boodschap van Aisha en Ali was duidelijk. Zij voelde zich schuldig, want ze had haar belofte niet willen breken.
Omar zag haar huilen en troostte haar. ‘Atika, wees niet verdrietig. Alle vrouwen zouden doen wat jij doet. Moge Allah je daarvoor zegenen. Door te hertrouwen heb jij je gehouden aan de regels van de islam,’ zei hij. Hij adviseerde haar de bezittingen terug te geven en gaf haar het bedrag in waarde van het land cadeau. Zij besloot daarna het gehele bedrag als aalmoes weg te geven ter compensatie voor het verbreken van haar belofte.
‘Onthoud jezelf niet iets wat Allah wettig voor je heeft gemaakt’
Atika blijft naar de moskee gaan
Atika vroeg Omar toestemming om naar de openbare gebeden in de moskee te gaan, maar hij was hier niet blij mee. Hij beantwoordde haar vraag niet en bleef zwijgen. Ze wist dat hij liever had dat zijn vrouwen thuisbleven, maar zij hield van de moskee. Ze liet hem weten dat ze toch zou blijven aandringen, al zou hij het haar verbieden. En dat ze sowieso naar de moskee zou gaan als hij niet hardop zou zeggen, dat hij het haar zou verbieden. Hij bleef stil. De geleerden zeggen dat dit was omdat hij nooit iets zou kunnen verbieden wat de Profeet Mohammed ﷺ had toegestaan. En aldus bleef Atika naar de moskee gaan wanneer zij dat wilde. Ze was erg gelukkig samen met Omar ibn Al Khattab en samen kregen ze een zoon met de naam Iyad.
Op een dag, terwijl Omar ibn Al Khattab het gebed voor de gelovigen aan het leiden was, werd er een aanslag op hem gepleegd, terwijl Atika achter hem in gebed stond. Hij overleed aan zijn verwondingen. Opnieuw was Atika erg verdrietig.
Ze sprak het volgende gedicht uit:
*****
Oog!
Laat je tranen in overvloed stromen
En raak niet vermoeid – vanwege de edele leider
De dood heeft me getroffen door de val van een ruiter
Onderscheiden op de dag van de strijd
Vol medeleven voor zijn naasten
Hard voor zijn vijanden
Iemand om te vertrouwen in slechte tijden van valse beloftes
Wanneer hij zijn woord gaf, verloochenden zijn daden zijn woorden niet
Haast je naar de goede daden, en frons niet.
*****
Maar Omar ibn Al Khattab was nog niet overleden of de sahaba – de metgezellen – stonden alweer in de rij om met Atika te trouwen. Ze hertrouwde uiteindelijk met Zubair ibn Al Awam. Ze sloot een huwelijkscontract af met de voorwaarde dat hij haar nooit zou slaan, haar toe zou staan om naar de moskee te blijven gaan en dat hij nooit haar haar rechten zou onthouden.
Het plannetje van Zubair
Ze hadden een goed huwelijk maar Zubair had er toch moeite mee dat zij naar de openbare gebeden bleef gaan, terwijl zij een vrouw was die zo enorm geliefd was bij de mannen in de stad. Toen hij weer eens zijn onvrede uitte antwoordde ze: ‘Ben jij zo jaloers, dat je me tegen wil houden om naar een plek te gaan waar ik samen bad met de Profeet ﷺ, Aboe Bakr en Omar?
Het lukte hem niet haar met woorden te overtuigen, dus bedacht hij een slim plannetje. Hij wachtte op het moment dat ze naar de nachtgebeden ging in de moskee en verstopte zich in het donker. Hij lag op de grond in het donker en toen zij langs kwam lopen, trok hij stevig aan haar kleren. Ze riep uit: ‘Waarom? Moge Allah je hand afhakken!’ Ze was enorm geschrokken en besloot rechtsomkeert te maken naar huis. Toen ze daar aankwam vroeg Zubair haar waarom ze niet naar de moskee was gegaan en ze begon direct te klagen: ‘De mensen tegenwoordig zijn zo slecht geworden’ waarna ze het hele verhaal vertelde. In een andere overleving is uitgekomen dat Zubair uiteindelijk heeft toegegeven, dat hij het was geweest die haar had laten schrikken. Het was hem in ieder geval gelukt, want Atika besloot vanaf toen toch thuis te blijven voor het gebed.
Niet lang daarna overleed echter ook Zubayr als martelaar, nadat hij werd vermoord. Ook voor hem sprak ze weer een gedicht uit.
*****
Als hij wakker gemaakt had kunnen worden
Zou hij niet bibberend gevonden worden
Met een trillend hart of trillende hand
Je zou geluk hebben om iemand te vinden zoals hij
Onder hen die blijven, die komen en gaan
Als je een moslim vermoordtDan verdien je straf voor die moord
*****
Atika was opnieuw weduwe geworden. Maar een vrouw zoals zij was een eer om te trouwen en dat wisten de mannen in de omgeving van Medina maar al te goed, of ze nu jong of oud waren. Sommige bronnen vermeldden dat Atika hertrouwde met Mohammed ibn Aboe Bakr, de broer van haar tweede man Abdullah, maar dat ook hij al heel gauw gedood werd in Egypte en stierf als een martelaar.
Wie martelaar wil worden, trouw met Atika
Het was in die tijd dat de mensen over haar zeiden: ‘Laat een man die graag shahid (martelaar) wil worden, trouwen met Atika bint Zaid.’
Toen daarop Ali ibn Aboe Talib (r.a.) naar haar toe kwam en haar ten huwelijk vroeg, antwoordde ze hem: ‘Ik wil niet dat je doodgaat, o neefje van de Profeet’.
Echter niet heel veel later was het Ali’s zoon Hoessein, tevens één van de kleinzonen van profeet Mohammed, die een poging waagde en voor haar op de knieën ging. Hij zal ongeveer 20 jaar jonger dan haar zijn geweest. Opvallend was dat ze dit keer wel instemde. Hij overleed in de bekende slag van Karbala.
Atika focuste zich volledig op Allah
Atika sprak openbaar de woorden; ‘Als ik alle mannen op de wereld zou trouwen, zouden ze allemaal vermoord worden.’ Daarna besloot Atika niet meer te hertrouwen en focuste zich volledig op Allah. Er wordt overigens ook gezegd dat Atika juist eerder overleed dan Hoessein. In elk geval kreeg zij in de moslimgemeenschap en de geschiedenisboeken de bekende bijnaam ‘Zawjah As Shuhadah’ – de vrouw van de martelaren.
Toen ze bijna zestig jaar oud was, stierf zij een natuurlijke dood in Medina. Moge Allah tevreden met haar, haar echtgenoten en haar zoon zijn!
Hoofdfoto: pexels.com
