Slapen is helend. Terwijl wij lekker onder de wol liggen en uitrusten, is ons lichaam juist hard aan het werk om ons te resetten. Ons lichaam wordt namelijk weer in de oude staat hersteld. De slaap als medicijn; hoe mooi is dat?
De slaapgeneeskunde is in het Westen een relatief nieuwe wetenschappelijke specialiteit, maar in de Koran die 14 eeuwen geleden werd geopenbaard en in de ahadith (overleveringen) van de Profeet Mohammed ﷺ vind je veel informatie terug over de slaap als medicijn. Zowel over het belang van slaap, soorten slaap als wel over goede slaappraktijken. Prof. dr. Ahmad S. Bahammamm van het Sleep Disorder Center van de King Saud University onderzocht de islamitische en wetenschappelijke bronnen over slaap en vergeleek ze met elkaar. Voor dit artikel hebben we zijn onderzoek gebruikt en vertaald en dit aangevuld met bevindingen van andere wetenschappers en geleerden.
De Islam beschouwt de slaap als één van de tekenen van de grootsheid van Allah en moedigt zijn volgelingen aan om dit teken te onderzoeken. De Koran beschrijft verschillende soorten slaap en deze corresponderen met de slaapintervallen die door de moderne wetenschap zijn geïdentificeerd. De Koran bespreekt de voordelen van slaap en benadrukt het belang van het onderhouden van een patroon van licht en duisternis. Ook bepaalde slaapgewoontes van de Profeet ﷺ komen overeen met de zogenoemde slaaphygiëne van de moderne wetenschap. Dan gaat het bijvoorbeeld over de slaappositie – zoals de voorkeur om op de rechterzij te slapen en het ontmoedigen van het slapen op de buik – en het doen van een middagdutje. De Islam geeft ons duidelijke instructies om te profiteren van de slaap.
Soorten slaap in de Koran
De slaap wordt geregeld genoemd in de Koran. Bijvoorbeeld in de welbekende aya (Koranvers):
“En tot Zijn Tekenen behoort jullie slaap, ‘s nachts en overdag en jullie zoeken naar Zijn gunst. Voorwaar, daarin zijn zeker Tekenen voor een volk dat luistert.” (Koran, 30:23)
* Nawm *
Er is een algemeen Arabisch woord voor ‘slaap’ – en dat is: Nawm – en er zijn andere Arabische woorden voor soorten slaap. Het woord Nawm en zijn afgeleiden komen een aantal keer in de Koran voor. De soorten slaap komen in grote mate overeen met de verschillende slaapstadia die de moderne slaapwetenschap ook noemt.
* Sinah *
Dit woord wordt vaak vertaald met sluimer of ‘eventjes wegdutten’, in elk geval een moment van waaruit je makkelijk weer wakker wordt. Dit zou kunnen corresponderen met de sluimerfase, fase 1 van de slaap zoals die door moderne slaapwetenschappers wordt geïdentificeerd. Een vers in de Koran gebruikt het woord Sinah bij de beschrijving van Allah:
“Sluimer noch slaap kan hem treffen” (Koran, 2:255).
In de Koran staat slaap voor een manifestatie van zwakte of kwetsbaarheid en de behoefte van het lichaam aan rust. Terwijl de Schepper niet slaapt of wegdommelt, hebben al zijn schepselen, inclusief de mens, elke dag slaap nodig.
* Nu’aas *
Er zijn twee ayaat (verzen) in de Koran die het woord Nu’aas gebruiken. Eén aya zegt:
“(Gedenk) toen Hij jullie met slaap bedekte; als middel ter beveiliging van Hem. Hij deed uit de hemel regen op jullie neerdalen om jullie daarmee te reinigen en om de influisteringen van Shaitan te verwijderen en om jullie harten te versterken en jullie voeten stevig te maken.” (Koran, 8:11)
Deze aya beschrijft de angst en stress die de gelovigen tijdens de slag bij Badr voelden. Een lichte slaap zorgde voor een gevoel van veiligheid en verlossing van de stress. Nu’aas in dit vers gaat om een dutje, dat mogelijk overeenkomt met fase 1, de sluimerfase, en de lichte slaap in fase 2 zoals die door de wetenschap wordt beschreven. Onderzoekers vermoeden dat een dutje kan zorgen voor de vermindering van stress en een hoge bloeddruk, omdat de grootste veranderingen in de bloeddruk gebeuren tussen de tijd dat het licht uitgaat en het begin van fase 1.
Een tweede aya uit de Koran hierover zegt:
Na de moeilijkheden stuurde Hij een vreedzame sluimer over jullie neder. De sluimer heeft een deel van jullie getroffen terwijl een ander deel aan zichzelf dacht en verkeerde gedachten over Allah hadden – de gedachten van de onwetendheid.” (Koran, 3:154)
* Ruqoed *
Ruqoed kan op verschillende wijzen worden uitgelegd. De beste definitie is mogelijk ‘een langere periode van slaap’, zoals wanneer Allah spreekt over de mensen van de Grot in soera al Kahf:
“En (als je hen had gezien) dan zou je hebben gedacht dat zij wakker waren, maar (in werkelijkheid) sliepen zij (Ruqoed).” (Koran, 18:18).
In de Koran wordt verklaard dat de mensen van de Grot meer dan 300 jaar hebben geslapen, toen zij hun toevlucht zochten tot de grot. (zie Koran 18:25).
* Hodjoe *
De term Hodjoe wordt in de Koran gebruikt om de vrome gelovigen te beschrijven. Het gaat over de slaap in de nacht.
“Zij sliepen maar weinig tijdens de nacht. En in de uren voor de ochtendschemering smeekten zij om vergeving. (Koran, 51:17,18)
* Subaat *
‘Subaat’ is afgeleid van het Arabische woord ‘sabt’, wat betekent ontkoppelen of het contact verbreken. Het kan gaan over het contact met de buitenwereld dat we verbreken als we slapen. Een aya in de Koran zegt:
“En Wij hebben voor jullie slaap gemaakt, als rust.” (Koran, 78:9)
We zouden daarom subaat kunnen beschouwen als de diepe slaap die de moderne wetenschap beschrijft als fase 3. In deze fase dalen de ademhaling en het hartritme tot het laagste ritme. Als je uit deze slaap gewekt wordt, ben je tijdelijk gedesoriënteerd. Deze fase zorgt voor fysiek herstel.
Profiteer van zegeningen door een kort middagdutje (qailoelah) te doen.
Het belang van een goede nachtrust
De moderne wetenschap gaat er vanuit dat slaaptekort of slaapgebrek schadelijke gevolgen heeft voor onze concentratie, het geheugen, onze stemming en de kwaliteit van leven. Recente data tonen dat slaapgebrek gepaard gaat met de hormonale functies en de stofwisseling verstoren.
Ook de Islam benadrukt het belang van voldoende slaap. Een overlevering van de Profeet Mohammed ﷺ in Sahih Al-Boechari gaat als volgt: “Als iemand van jullie slaperig is terwijl hij aan het bidden, is, laat hem dan naar bed gaan (en slapen) tot de vermoeidheid voorbij is.”
Een andere overlevering verhaalt het volgende: De Profeet ﷺ kwam de moskee binnen en zag een touw hangen tussen twee pilaren in. Hij zei: “Wat is dat voor touw?” De mensen zeiden: “Dit touw is voor Zainab. Als ze moe wordt, houdt ze zich er aan vast (zodat ze rechtop kan blijven staan). De Profeet zei: “Gebruik het niet. Haal het touw weg. Je kunt bidden zolang je je energiek voelt, maar als je moe bent, moet je gaan slapen.”(Al-Boechari)
En dan is er nog een overlevering waarin Aisha (de vrouw van de Profeet) vertelt over een vrouw van de stam Bani Asad. “Zij zat in mijn gezelschap toen de Boodschapper van Allah ﷺ naar mijn huis kwam en vroeg: “Wie is zij?” Ik antwoordde: Zij is die en die. Ze slaapt ‘s nachts niet omdat ze dan in gebed staat.” De Profeet sprak zijn afkeuren uit en zei: “Verricht goede daden voor zover je dat kunt, want Allah zal nooit moe worden om jou beloningen te geven totdat jij moe wordt om goede daden te verrichten.” (Musnad Ahmed)
Het nut van korte middagdutjes
Uit eerder onderzoek blijkt dat korte middagdutjes de waakzaamheid en cognitieve functies verbeteren en goed zijn voor het geheugen. Met name een hazenslaapje van tien minuten kan het prestatievermogen en de oplettendheid verbeteren met 2,5 tot 4 uur. Een recente studie onderzocht de gezondheidseffecten van een dutje bij 23.681 gezonde Griekse volwassenen gedurende zes jaar lang. Na de controle van eventuele beïnvloedende factoren concludeerden de onderzoekers dat degenen die minstens drie keer per week een dutje deden van ongeveer een half uur 37% minder kans maakten om te sterven aan hart- en vaatziekten dan degenen die dat niet deden. Deze slaapgewoonte komt overeen met de Qayloelah die de Profeet ﷺ ons heeft aangeraden.
Slaap-waakritme
De Koran spreekt regelmatig over ‘dag’ en ‘nacht’ als belangrijke tekenen van de Schepper. De Koran noemt de afwisseling van dag en nacht op meer dan 37 plaatsen en vraagt de lezer/luisteraar om de opvolging van nacht en dag te observeren. Zoals bijvoorbeeld in de volgende aya:
“En Hij is Degene Die de nacht en de dag doet afwisselen voor wie er een lering uit wil trekken of dankbaar wil zijn.” (Koran, 25:62)
In de Koran wordt het woord ‘nacht’ altijd voorafgegaan door het woord ‘dag’.
En Wij hebben de nacht en de dag tot twee Tekenen gemaakt. En het Teken van de nacht hebben Wij donker gemaakt en het Teken van de dag hebben Wij verlichtend gemaakt opdat jullie de gunst van jullie Heer zoeken en opdat jullie de jaartelling en de berekening ervan kennen. En alle zaken hebben Wij met een duidelijke uitleg uiteengezet. (Koran, 17:12)
Het is duidelijk dat de Koran de mens beschouwt als wezens die overdag actief zijn en daarbij licht nodig hebben en duisternis in de nacht.
En Hij is Degene Die de nacht als een kledingstuk voor jullie heeft gemaakt en de slaap om uit te rusten. En Hij heeft de dag gemaakt om wakker te zijn (om te werken).” (Koran, 25:47)
De Koran benadrukt het belang van het dagelijks patroon van licht en donker en beschouwt de cyclus van dag en nacht als barmhartigheid van Allah.
Zeg (O Mohammed): “Wat dachten jullie: als Allah de nacht zou doen voortduren tot aan de Dag der Opstanding; welke god, anders dan Allah, zou er zijn die jullie licht brengt? Luisteren jullie dan niet? Zeg: “Wat dachten jullie: als Allah de dag zou doen voortduren tot de Dag der Opstanding, welke god, anders den Allah, zou er zijn die jullie een nacht geeft om in uit te rusten? Zien jullie dan niet? En het behoort tot Zijn Barmhartigheid dat Hij voor jullie de nacht en de dag gemaakt heeft om in uit te rusten en Zijn gunsten te zoeken. Hopelijk zullen jullie dankbaar zijn. (Koran, 28: 71-73)
We bidden vijf keer per dag. Het Fajr-gebed is het gebed dat we verrichten bij het eerste ochtendlicht. We zijn daarom genoodzaakt om vroeg op te staan, zowel doordeweeks als in het weekeinde. Het Isha-gebed is het laatste gebed in de avond, ongeveer anderhalf tot twee uur na zonsondergang. De zomernachten zijn korter waardoor we minder lang slapen in de zomer. De instelling van de zomertijd zorgt er overigens voor dat de nachten nog korter zijn en ons slaap-waakritme verstoord wordt. Hierover later meer.
Slaapwetenschappers weten dat de lichamelijke veranderingen tijdens de slaap te maken hebben met de intensiteit van het licht en met de tijden van zonsondergang en -opgang. Er zijn nieuwe ontdekkingen gedaan over het belang van een regelmatige licht-duisternis cyclus. Het zou belangrijk zijn voor de afstelling van het slaap-waakritme en het daarmee samenhangende patroon van lichamelijke functies en hormoonafscheiding.
Er zijn nog geen studies gedaan naar de psychologische effecten van de zomer en de winter, alhoewel er wel beschikbaar bewijs bestaat dat er mogelijk een seizoensgebonden effect bestaat met betrekking tot slaap- en waaktijden. Echter, de onderzoeken waren erg kleinschalig opgezet en de conclusies kwamen niet overeen.
“En Hij is Degene Die de nacht en de dag doet afwisselen voor wie er een lering uit wil trekken of dankbaar wil zijn.” (Koran, 25:62)
Slaapgewoontes
Door de slaapgewoontes van de Profeet Mohammed ﷺ over te nemen, volgen we de soenna. De voordelen zijn niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. Je wordt immers ook al beloond door het voorbeeld van de Profeet ﷺ te volgen. We zetten zijn slaapgewoontes op een rij voor je:
Middagdutjes/Siësta’s
Een middagdutje doen is een gewoonte die vele culturen kennen en volgens de wetenschappers biedt kort slapen voordeel voor elke leeftijdsgroep. [20] Een kort middagdutje wordt Qailoelah genoemd in de islamitische literatuur. In islamitische landen is een qailoelah een bekend cultureel verschijnsel met een religieus tintje. De Profeet Mohammed ﷺ heeft gezegd: “Doe een kort middagdutje want de duivel doet geen middagdutjes.” (Sahih Aljamie. Al Albani).
Een andere hadith van Mohammed gaat over de tijd van het middagdutje: “Vroeg op de dag slapen verraadt onwetendheid, midden op de dag slapen is goed, en slapen aan het eind van de dag is dom.” (Fath Al-Bari, p.73). Een derde overlevering in Sahih al-Boechari gaat als volgt: “We waren het gewend om het Jumua-gebed (vrijdaggebed) met de Profeet te bidden en daarna een middagdutje te doen.”
Vrijdag is het weekeinde in de islamitische landen. Jij kunt je middagdutje doen op een dag dat het jou uitkomt. Maak het niet te lang, want de zegening ligt niet in de lengte, maar in het volgen van de soenna en dus in het pakken van het moment.
Verricht de rituele wassing
Verricht voor je gaat slapen de rituele wassing, de woedhoe. Zo staat geschreven in Sahih Muslim:
“Als je gaat slapen, verricht dan de woedhoe zoals je dat verricht voordat je bidt en ga op je rechterzij liggen…”
De rituele wassing schenkt ons rituele zuiverheid. De onzuiverheden (zonden) die wij hebben verzameld op een dag, wassen we weg voor we ‘een beetje sterven’. De slaap wordt immers gezien als ‘de kleine dood’. We wassen onze zonden af met elke waterdruppel die van onze handen en armen valt.
Klop je bed af
Klop voor je gaat slapen je kussen en je bed af, zoals de Profeet ﷺ dat deed. Hij zei: “Als iemand van jullie gaat slapen, laat hem dan zijn matras en kussen opschudden/afkloppen met zijn riem en daarna zou hij de naam van Allah moeten reciteren. (Sahih Muslim)
Zeg de speciale smeekbedes op
Voor het slapengaan smeek je door eerst ayat-al-kursi, het troonvers, te lezen en daarna drie maal de laatste drie soera’s in de Koran te lezen, soera al-Inchlaas, soera al-Falaq en soera an-Naas. terwijl je een kom maakt met je handen (handpalmen naar boven). Vervolgens wrijf je drie keer met je handen over heel je lichaam, beginnend met het hoofd, dan het gezicht en de voorkant van het lichaam. (Sahih al-Boechari)
Over de verdiensten van het oplezen van het troonvers heeft de Profeet gezegd dat Allah ons ermee bescherming biedt, zodat geen enkele duivel ons zal kunnen benaderen. (Sahih Al Boechari)
Daarnaast kun je ook nog een andere smeekbedes opzeggen, zoals: zeg: “Bismika Allahoema amoetoe wa ahja” (O Allah, in uw naam sterf ik en leef ik).
Bij het wakker worden begin je gelijk met het prijzen van Allah: “Alhamdoelillaahi lladhie ahyaana bacda maa amaatanaa, wa ilaihi n-Noeshoer.” Vertaald in het Nederlands betekent dat: “Alle lof behoort toe aan Allah Die ons tot leven heeft gebracht, nadat Hij ons heeft doen sterven. En tot Hem is de terugkeer.” (Sahih el-Boechari en Muslim). Kijk hoe mooi deze smeekbede is! Slaap wordt als de dood beschouwd en wakker worden is dan een geschenk van Allah, een kans om een nieuwe en frisse start te maken. Elke dag krijg je een nieuwe kans! We vieren met andere woorden het begin van een nieuw leven door Allah te prijzen en te bedanken voor dit geschenk.
Lig op je rechterzij
Er zijn slaapposities die worden aangeraden en andere die worden afgeraden. De beste positie bij het slapengaan is dat je op de rechterzij gaat liggen en met je hand onder je rechterwang. De Profeet ﷺ zei: “Als je naar bed gaat, verricht dan woedhoe zoals je die verricht voor je gaat bidden en ga dan op je rechterzij liggen.” (Sahih Muslim) In een andere overlevering wordt gezegd: “Als de Profeet ging slapen, legde hij zijn rechterhand onder zijn wang.” (Sahih Muslim)
Dus als je gaat slapen, zorg ervoor dat je startpositie dan de rechterzij-ligging is, zodat je profiteert van alle voordelen.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het beter is voor het hart om op de rechterzij te slapen. Eén onderzoek in het bijzonder oordeelde nadat ze drie posities bestudeerden, dat het slapen op de rechterzij het beste zou zijn voor het hart. Met name voor patiënten met harftalen.
Verder wordt in de Islam afgeraden om op de buik te liggen tijdens de slaap. Dit wordt voor jong en oud afgeraden. De Profeet ﷺ vertelde dat een man op zijn buik lag en dat Allah en de Profeet een hekel hadden aan deze positie. (Sunan Al-Tirmdhi). Daarnaast blijkt uit modern onderzoek dat kleine baby’s een zeven keer zo grote kans maken op wiegendood als ze op de buik gelegd worden. Dit heeft geleid tot ‘back to sleep’-campagnes in Groot-Brittannië (1991) en in de Verenigde Staten van Amerika ( (1994).
Doe je licht uit, de deuren dicht en bedek je eten en drinken
De Boodschapper van Allah ﷺ heeft aangeraden het licht uit te doen als je gaat slapen, zo lezen we in Sahih al Boechari: “Doe de lichten uit als je naar bed gaat, doe de deuren dicht en bedek je water- en voedselkommen.” Dit komt mogelijk overeen met het huidige begrip dat het belangrijk is dat het goed donker is als we diep slapen en dat we het slaap-waakritme niet verstoren.
Wees er vroeg bij
Vroeg naar bed gaan en vroeg opstaan is er één van. De Profeet ﷺ moedigde zijn metgezellen aan om na het Isha-gebed niet nog langer op te blijven. Hij zei: “Je zou niet voor het avondgebed moeten slapen noch erna gesprekken moeten voeren.” (Sahih al Boechari)
Ga dus vroeg naar bed, dat wil zeggen, gelijk na Isha, behalve als er nog iets belangrijks moet gebeuren voor het slapengaan, zoals het maken van je huiswerk. En je kunt natuurlijk ook wakker blijven als je extra gebeden en adkhaar (het herdenken van Allah) wil doen.
Bid het ochtendgebed
Van moslims wordt daarnaast verwacht dat ze opstaan voor het Fajr-gebed, wat plaats vindt bij de eerste ochtendschemering, ongeveer een uur voor zonsopgang. De Profeet ﷺ sliep zelf niet na het ochtendgebed en hij vertelde dat de ochtenduren gezegend zijn door Allah. In de zomer is dat lastig, maar in de winter zou je wakker kunnen blijven na Fajr en profiteren van deze zegeningen.
Bid Fajr volgens de soenna, met concentratie en liefde voor Allah. Door het bidden van het ochtendgebed toon je namelijk de liefde voor Allah. Bid in het besef dat Allah’s woorden als een medicijn voor de ziel zijn. Ze maken ons schoon van binnen en vullen ons met Zijn Licht! En vergeet niet de twee rakaats (gebedseenheden) voor het verplichte gebed. Maak je recitaties lang, want de engelen zullen hiervan getuigen.
Onderhoud de salaat na het hoogtepunt van de zon tot de donkerte van de nacht en (verricht) het Fadjr-gebed. Voorwaar, van het Fadjr-gebed wordt getuigd (door Engelen). (Koran, 17:78)
Je zou je kunnen afvragen hoe het dan in de zomer zit in Europa met het instellen van de zomertijd. De avonden zijn in de zomer immers erg lang, het Isha-gebed is dan vlak voor middernacht en Al Fajr. Dat kan heel vermoeiend zijn. Het is toegestaan om het Isha-gebed samen te voegen met het Maghrib-gebed als je de volgende dag vroeg op moet, bijvoorbeeld om te werken.
Laat het een troost zijn dat ook andersgelovigen van slag zijn door de zomertijd. Dat komt doordat je biologische klok en daarmee je bloeddruk en lichaamstemperatuur in de war worden gebracht. Je biologische klok zorgt er ook voor dat allerlei processen in je lichaam volgens een vast ritme verlopen. Bijvoorbeeld je hartslag, de menstruatiecyclus bij vrouwen en het slaap-waakritme. Je biologische klok heeft licht nodig om in de pas te blijven lopen. Hierbij spelen allerlei hormonen een rol. Licht remt de productie van melatonine en stimuleert juist de aanmaak van cortisol en adrenaline, hormonen die je wakker en alert houden.
Slaapwetenschappers en moslimgeleerden zouden samen onopgeloste vraagstukken kunnen beantwoorden.
Goede en productieve dag
Als je je zoveel mogelijk aan deze slaapgewoonten houdt, kun je met vertrouwen je hoofd neerleggen, want je wordt de hele nacht beschermd door Allah. Bovendien zul je een goede en productieve dag tegemoet zien als je de dag begint, in sha Allah. Dit blijkt uit de volgende overlevering:
Als jullie slapen, bevestigt Shaitan drie knopen aan de achterzijde van jullie nek. Hij zegt dan het volgende en blaast dat in de knopen: “De nacht is lang dus slaap.” Als iemand wakker wordt en Allah verheerlijkt dan zal de eerste knoop losgemaakt worden. Als hij de kleine wassing verricht dan wordt de tweede knoop losgemaakt. Zodra hij het gebed verricht zullen alle knopen los zijn. Hierna zal die persoon vol met energie en vrolijk de ochtend tegemoet gaan. Doet hij dat niet, dan wordt hij wakker met een lusteloos gevoel en is chagrijnig. (Sahih Muslim en Al-Boechari)
Stel dat je alsnog wakker wordt uit een nare droom, omdat je bijvoorbeeld vergeten bent om de bescherming van Allah te vragen of je hebt het niet bewust gevraagd, dan kun je alsnog om bescherming vragen. “Een goede droom die uitkomt is van Allah, en een slechte droom is van shaitan. Dus wanneer iemand van jullie een slechte droom heeft gehad, zou hij bescherming moeten zoeken bij Allah en aan zijn linkerzij spugen, zodat de slechte droom hem niet zal benadelen.” (Sahih al-Boechari)
Dromen
De slaapwetenschappers hebben zich nog niet bezig gehouden met goede dromen, nachtmerries en de uitleg van dromen. Moslimgeleerden hebben hier juist grote belangstelling voor getoond en uitgebreid over geschreven. Het zou goed zijn als de slaapwetenschappers deze kennis zouden bestuderen. Mogelijk zou de kennis een antwoord geven op onopgeloste vraagstukken in de slaapwetenschap of zou het kunnen leiden tot nieuw onderzoek of nieuwe onderzoeksvragen. Qantara zal binnenkort uitgebreider aandacht besteden aan de slaap, aan dromen en droomuitleg, in sha Allah.
Bronnen: ncbi.nlm.nih.gov/, islamicity.org, understandquran.com
Hoofdfoto: Pexels
Wil jij meer inspirerende artikelen zoals deze, ondersteun ons dan met een maandelijkse bijdrage.
