Als opvoeder word je er onvermijdelijk mee geconfronteerd: het disciplineren en dus ook corrigeren van kinderen. We willen noch schreeuwen noch slaan. En we willen het liefst een zo ‘gezond’ mogelijk klimaat creëren waarin onze kinderen veilig en in vertrouwen kunnen opgroeien tot sterke persoonlijkheden.
Maar, hoe pak je dit het beste aan?
Een liefdevolle basis
De manier waarop we kinderen corrigeren heeft een grote invloed op de manier waarop ze de wereld om zich heen ervaren en waarnemen, alsook op de relatie met hun ouders. Een liefdevolle relatie met de opvoeders, gebouwd op wederzijds respect en vertrouwen, vormt dus de noodzakelijke de basis voor een goede relatie. Nog lang voor je kunt spreken van een goede manier om te corrigeren, is het de bedoeling dat je kind jou ziet als een persoon die het wil respecteren. Vanuit respect zal het kind van nature jouw woorden tot zich willen nemen en rekening willen houden met jouw verwachtingen.
Het beste voorbeeld
De Profeet ﷺ was niet ‘gewoon’ de Boodschapper van Allah. Hij was de beste mens onder de schepselen die ooit deze aarde bewandeld heeft. Een inspirerend voorbeeld voor ieder van ons in elk aspect van ons leven. Hij was tevens een opvoeder in de breedste zin van het woord. Dus dan rijst automatisch de vraag: “Hoe corrigeerde de Profeet mensen en dus ook kinderen?”.
Als hij ﷺ fouten bemerkte, beledigde hij nooit, noch kwetste hij, vernederde hij of gebruikte hij denigrerende namen. Integendeel, hij reageerde steeds weloverwogen en gepast. Meer nog, hij liet zijn kompanen achter met een bemoedigend en positief gevoel, niet terneergeslagen of beledigd.
Geweldloze communicatie
Van alle zaken die verband houden met goed gedrag zijn de volgende voorbeelden in het bijzonder nuttig in de omgang met en het corrigeren van kinderen. Deze handvatten behoren volgens mij tot gedrag dat we vandaag de dag omschrijven als ‘geweldloos communiceren’.
1) Geef een alternatief voor slecht gedrag
Je hebt het als ouder wellicht al ondervonden: je kind gewoon zeggen dat het moet stoppen met iets of ‘nee’ roepen werkt meestal niet. Enerzijds ontneem je het kind een deel vrijheid om te ontdekken en breek je een bepaalde interesse af, anderzijds kunnen bepaalde zaken gewoon niet omdat ze gevaarlijk of niet gepast zijn. Daarom doe je er verstandig aan steeds een alternatief aan te bieden. Vertel wat wél kan om het gedrag te corrigeren. Hang bijvoorbeeld een groot blad om op te schetsen aan de muur als je kind het leuk vindt op de muur te tekenen. De Islam biedt ons steeds een uitweg; tegenover iets wat ‘haraam’ (verboden) is staat steeds iets wat ‘halaal’ (toegestaan) is.
Bilaal Allah is tevreden met hem bracht eens een soort kwalitatieve dadels naar de Profeet ﷺ en die vroeg hem (Nederlandstalige interpretatie): “Waar heb je deze vandaan gehaald?’ Bilaal antwoordde: ‘Ik had wat dadels van mindere kwaliteit en heb twee saa’ (maatsaanduiding) geruild voor één saa’ van deze dadels om ze aan de Profeet ﷺ te geven om te eten.” Daarop zei de Profeet: “Pas op! Pas op! Dit is absoluut ribaa (rente)! Dit is absoluut ribaa! Doe het dus niet, maar als je (een betere kwaliteit soort dadels) wilt kopen, verkoop dan de mindere kwaliteit dadels voor geld en koop dan met dat geld de betere kwaliteit soort dadels.’ (Sahieh Al Boekhaarie, hadieth 3/506)
2) Wees praktisch en duidelijk in het modelleren van correct gedrag
‘Actions speak louder than words’ is het motto. Kinderen kopiëren eerder alles wat ze ons zien doen, dan wat ze ons horen zeggen. Ook doen we er goed aan ons te begeven in de leefwereld van het kind om zo onze bedoeling duidelijk te maken.
Actions speak louder than words
De Profeet ﷺ was steeds praktisch en duidelijk in zijn uitspraken, taal en handelingen. Hij vroeg een metgezel eens om de woedoe (kleine rituele wassing) voor zijn ogen uit te voeren. Toen hij merkte dat de metgezel zijn wassing niet correct uitvoerde, stopte hij hem en deed hij zelf de juiste wijze voor.
3) Wees bewust aanwezig en observeer
De Profeet ﷺ was bijzonder bewust aanwezig en hierdoor kon hij goed inspelen op situaties die zich voor deden. Dit punt wordt geïllustreerd in de volgende overlevering:
“Toen we bij de Profeet ﷺ zaten, kwam er een man binnen, hij verrichtte het gebed en kwam daarna om de Profeet te begroeten. De Profeet ﷺ zei (Nederlandstalige interpretatie): “Ga terug en bid, want je hebt niet gebeden.” De man deed dit drie keer, waarna hij zei: “Ik zweer bij Degene Die u met de waarheid als Profeet heeft gezonden, dat ik het niet beter kan, leer het mij.” De Profeet ﷺ zei toen: “Wanneer je opstaat om te bidden, zeg dan ‘Allaahoe Akbar‘, lees vervolgens een gedeelte uit de Koran dat voor jou gemakkelijk is, buig daarna en blijf even in die positie (roekoe’), daarna kom je omhoog tot je weer rechtop staat. Vervolgens werp je je ter aarde voor de soedjoed en blijf je een moment in die positie, ga dan omhoog en blijf even zitten in die houding, verricht daarna opnieuw de soedjoed en blijf even in die houding. Doe vervolgens hetzelfde in de rest van het gebed.” (Al Boekhaari en Muslim)
Uit dit verhaal kunnen we verschillende lessen trekken en één ervan is het observatievermogen van de Profeet ﷺ. Hij onderwees zijn metgezellen niet louter, maar zag er nadien ook op toe of het aangeleerde ook goed toegepast werd.
Door de tijd te nemen en te observeren, kan je makkelijker inspelen op jouw kind zijn gedrag en taalgebruik. Nauwlettende observatie stelt je in staat om te begrijpen wat er werkelijk speelt en zo kan je stapsgewijs en gepaster corrigeren.
4) Blijf kalm
Kinderen zijn kinderen en dus geen volwassenen. Ze vatten vaak de ernst niet van wat ze zeggen of doen. Het is niet steeds gemakkelijk, maar wel aanbevolen om dus zachtaardig en kalm te reageren op hun fouten.
Het alom bekende verhaal van de bedoeïen die urineerde in de moskee kan ons hierbij inspireren. Toen de man begon te plassen, reageerden de metgezellen buitengewoon boos en wilden ze hem gelijk tegenhouden. De Profeet ﷺ echter droeg hen op om te wachten tot hij klaar was. Daarna riep hij hem en zei: “Deze moskeeën zijn niet bedoeld om te urineren, maar enkel om Allah te gedenken, het gebed te verrichten en de Koran te reciteren.” Toen vroeg hij de metgezellen om water over de plaats met urine te gieten. En klaar. Hiermee was de situatie afgehandeld en dit op een extreem rustige, vriendelijke, nuchtere, niet-verwijtende noch beledigende, maar duidelijke manier.
Als woede steeds volgt op een fout van je kind, leidt dit tot vervreemding en afstand. Rahma (barmhartigheid) en kalmte scheppen verbinding en bieden troost en geruststelling.
“Wanneer degenen die in Onze tekenen geloven tot jou komen, zeg dan: “Vrede zij met jullie! Jullie Heer heeft Zichzelf barmhartigheid voorgeschreven. Dus wie van jullie in onwetendheid kwaad doet en daarna berouw heeft en zich verbetert is Hij vergevensgezind, Barmhartig. (Koran, 6:54)
5) Leg uit waarom
De Profeet ﷺ liep voorbij een metgezel wiens dijen niet bedekt waren, dus zei hij tegen hem: “Bedek je dijen, want de dij is awrah (privégebied, voor de man is dat het gebied tussen navel en knie)”. Zonder strengheid gaf hij een instructie met daarbij een verklaring.
Uitleggen waarom iets niet kan versterkt je als opvoeder en vergroot het vertrouwen van het kind in jou
Ervoor kiezen om uit te leggen waarom iets niet kan, helpt je functie als opvoeder in de verf te zetten. Ook versterkt dit het vertrouwen van het kind in jou. Het kind leert dat wanneer je vraagt om iets niet te doen, hier een goede reden voor is.
6) Toon mededogen en erken spijt
Aboe Hoerairah Allah is tevreden met hem vertelt: Terwijl we bij de Profeet ﷺ zaten, kwam er een man aan en zei: “O Boodschapper van Allah, ik ben gedoemd!” Hij zei: “Wat is er gebeurd?” Hij zei: ‘Ik had gemeenschap met mijn vrouw toen ik aan het vasten was (in Ramadan). ” De Boodschapper van Allah ﷺ zei: “Kunt u een slaaf bevrijden?” De man zei: “Nee.” Hij zei: “Bent u in staat om twee opeenvolgende maanden te vasten? ” De man antwoordde: “Nee.” Hij zei toen: “Kunt u zestig arme mensen te eten geven?” Weer zei de man: “Nee.” Toen zweeg de Profeet ﷺ een tijdje, totdat een grote schaal met dadels naar de Profeet werd gebracht. Hij zei: “Waar is degene die de vraag stelde?” De man zei: “Hier ben ik.” Hij zei: “Neem deze en geef ze in liefdadigheid.”
De man zei: “Is er iemand armer dan ik, o Boodschapper van Allah? Er is namelijk geen huishouden tussen de twee bergen (van Medina) dat armer is dan mijn huishouden. ” De Boodschapper van Allah ﷺ glimlachte totdat zijn kiezen zichtbaar waren. Toen zei hij: “Geef het aan uw gezin.”
Deze man kwam de Profeet ﷺ tegemoet met een grote zonde, maar in plaats van hevig bestraft of verweten te worden, verliet hij uiteindelijk de bijeenkomst met een schaal dadels voor zijn gezin! De Profeet ﷺ zag de oprechtheid en spijt van de man in.
Als dit soort mededogen en compassie getoond wordt aan een volwassen man, hoe dienen wij dan met kinderen om te gaan?
Dus als je kind zijn fout inziet en om vergeving vraagt, treed het tegemoet met medeleven en barmhartigheid. Als de fout herhaaldelijk voorkomt is het echter niet verkeerd om te disciplineren en te corrigeren. Maar ook hier kan je voor zachtheid en mededogen kiezen. Je medeleven zal het hart van je kind tegenover jou verzachten. Het zal begrijpen dat er ruimte is voor open en eerlijke communicatie over ‘struggles’ zonder hiervoor een harde reactie te moeten vrezen.
7) Trek niet één kind voor
De Profeet ﷺ zou nooit iemand voortrekken en was rechtvaardig in het corrigeren van eenieder. Zo zijn we vertrouwd met de bekende uitspraak van hem: “Bij Allah, als Fatima, de dochter van Mohammed (zijn eigen dochter dus) zou stelen, zou ik haar hiervoor berechten.”
Laat je liefde en toewijding voor (één van) je kinderen jou er niet toe aanzetten blind te worden voor hun fouten. Integendeel, deze liefde zou de stimulans moeten zijn om hen de beste versie van zichzelf te laten worden, binnen bepaalde grenzen. Als je kinderen anderen onrecht aandoen, is het bijvoorbeeld noodzakelijk dat ze zich verontschuldigen en dat ze proberen hun misstap recht te zetten. Ook houdt dit concept van rechtvaardigheid in dat je jouw zonen en dochters op gelijke voet behandelt.
8) Weet wanneer je direct en wanneer je indirect moet zijn
Soms sprak de Profeet ﷺ mensen niet rechtstreeks aan om ze te corrigeren. Hij zou in plaats daarvan een algemene verklaring afleggen in hun aanwezigheid.
De Profeet ﷺ sprak ooit: “Wat is er aan de hand met sommige mensen die hun blik naar de hemel richten terwijl ze aan het bidden zijn?” Hij sprak zich er krachtig over uit, maar indirect. Hij wist vast wie zijn gebed zo verrichte. Toch koos hij ervoor om te corrigeren op een indirecte manier door de groep aan te spreken in plaats van de individuen rechtstreeks.
Deze manier van corrigeren biedt verschillende voordelen, ook binnen de opvoeding. Een ‘fout’ van iemand kan zo een leermoment worden voor het hele gezin, in plaats van de vinger te wijzen naar één kind. Ook blijft het tekort van dat kind bedekt, voorkom je dat anderen het kunnen beledigen en bespaar je opstandig gedrag van het kind in kwestie.
keur de fout af, niet het kind
Op andere momenten koos de Profeet ﷺ er wel voor om mensen persoonlijk en dus direct aan te spreken op hun fouten. Maar hij deed het niet in aanwezigheid van anderen. Deze individuele en discrete manier van corrigeren biedt ook als voordeel dat de fout voor anderen bedekt blijft en dat het kind niet kan bespot worden. Ook zal het kind, omdat het in waarde gelaten wordt, makkelijker advies van je aannemen.
9) Stel het corrigeren niet uit
Moeilijke situaties of problemen vermijden levert niets op en is ook niet de manier van de soennah (levenswijze van de Profeet). De Profeet ﷺ vermeed uitstelgedrag en haastte zich in het corrigeren van mensen. Dit blijkt uit volgend incident:
Drie mannen ontdekten hoeveel de Profeet ﷺ Allah aanbad en beschouwden hun persoonlijke aanbidding onvoldoende. Ze besloten onderling om meer daden van aanbidding te verrichten. Eén van de mannen zei: “Ik zal steeds de ganse nacht in gebed doorbrengen”. De andere men zei: “Ik zal het hele jaar door vasten en mijn vasten nooit verbreken”. En de derde man zei: “Ik zal wegblijven van vrouwen en nooit trouwen.” Toen de Profeet dit hoorde, ging hij de mannen opzoeken. “Zijn jullie de mensen die dit en dit zeiden? Bij Allah, ik leef meer in overgave aan Allah en vrees Hem meer. Toch vast ik en breek ik mijn vasten, ik slaap en ik trouw met vrouwen. Hij die niet mijn traditie opvolgt in de religie, behoort niet tot mijn volgers.”
Hij wachtte niet tot deze mannen naar hem toekwamen, maar ging hen zelf opzoeken om hen over hun misvattingen te onderwijzen om zo de soennah recht te zetten. Hoe ernstiger de fout, hoe sneller die dient aangepakt te worden opdat er geen kwaad aangericht wordt.
Voor kinderen geldt hetzelfde. Een situatie afwachten tot een geschikt moment, kan ertoe leiden dat het resultaat minder effectief is. Ook kan de interesse afnemen als je pas later op een incident terugkomt en het kan in de vergetelheid geraken. Een instant reactie -indien gepast en gewenst- kan een kind de ernst van de situatie laten inzien en toont jouw oprechte bezorgdheid.
10) Keur de fout af, niet de persoon
Een moslim in de tijd van de Profeet ﷺ stond erom bekend meermaals berecht te zijn voor het consumeren van alcohol. Op een dag werd hij naar de Profeet gebracht voor dezelfde aanklacht. De mensen zeiden: “O Allah, vervloek hem! Hoe vaak werd hij naar de Profeet gebracht hiervoor!” De Profeet antwoordde: “Vervloek hem niet, want voorwaar, ik ken hem en hij houdt van Allah en zijn Boodschapper”. Ondanks de ernst en de veelvuldigheid van zijn fout verdedigde de Profeet ﷺ deze man. Hij keurde zijn fout af, maar niet de man in zijn geheel. Hij wist dat er nog veel goeds was in zijn hart.
Als onze kinderen iets verkeerds doen, trappen we soms in dezelfde val. Het kind krijgt dan een stempel, terwijl we in feite niet het kind afkeuren, maar het ongewenste gedrag. Benoem het slechte gedrag, maar noem je kind niet slecht.
Het omgekeerde geldt ook; je kunt ook geregeld oprecht en zonder oordeel of manipulatieve bijgedachte laten merken dat je het goede gedrag van je kind opmerkt en waardeert.
Onze kinderen zijn ons in vertrouwen gegeven door Allah, een grote verantwoordelijkheid. Corrigeren en disciplineren is dan ook iets wat je zorgvuldig en met wijsheid zou moeten doen. Elke situatie en elk kind zijn anders. En hoe goed wij ook ons best doen, fouten zullen wij en zij hoe dan ook maken. Het is de aard waarmee Allah ons geschapen heeft.
Bovenstaande adviezen zijn slechts een inkijkje in bepaalde wijsheden en onderwijsadviezen die onze geliefde Profeet Mohammed ﷺ ons bracht.
Moge Allah hem prijzen bij de engelen.
Ik houd zo van deze website en leer zoveel. Vooral in deze tijd put ik inspiratie uit jullie artikelen en nu ook weer! Moge Allah swt jullie rijkelijk belonen!