Pijn is iets waar wij allemaal, dus ook jij, mee te maken krijgen. Het is iets waar je niet omheen kunt. Het is onlosmakelijk verbonden met de provisorische manier waarop het leven vorm krijgt. Je wilt je pijn verdrijven, want naast het feit dat het je belemmert in functioneren, roept pijn vaak negatieve emoties op.
Pijn kan via deze negatieve gevoelens zelfs leiden tot gevaarlijk gedrag richting jezelf of anderen… Door de jaren heen heeft pijn een negatieve connotatie gekregen. Maar is pijn per definitie negatief? En is pijn echt zo dramatisch?
Pijn is een wonderlijk iets, want ondanks alles is het ook een kracht die ons positief kan motiveren.
In een eerder artikel schreef ik al over de verschillende functies van pijn. Het is een signaal dat er iets niet klopt in het lichaam. Mentale pijn – over iets dat je eerder hebt meegemaakt – maakt je alert voor een soortgelijke volgende situatie.
Pijn is gezond
Pijn is een mechanisme van het lichaam en brein. Pijn vertelt je dat er een discrepantie is; een onbalans. Pijn is een vermaning, er is iets mis. En dit zorgt ervoor dat jouw lichaam bewust of onbewust in actie komt.
Als je een infectie hebt, maakt je lichaam vaak koorts aan om de infectie te lijf te gaan. Ben je je huwelijkspartner kwijtgeraakt, dan voel je onbewust opeens de leegte en verdriet en kun je de bewuste beslissing nemen om met bijvoorbeeld therapie je huwelijk alsnog te redden. Als je financieel in het slop raakt, neem je maatregelen om eruit te komen en er niet meer in terug te vallen.
Hoe vervelend ook, pijn is dus eigenlijk best gezond.
Pijn is op een bepaalde manier ook vertrouwelijk, al klinkt dat nu misschien raar. Het is een houvast. Want als jij je stoot en je zou geen pijn hebben, dan is het anticiperen op een volgende soortgelijke ervaring overbodig. Functieloos dus. En juist dát zou desastreus zijn. Pijn is dus een soort alarm waar de mens nood aan heeft.
Je pijngrens verhogen
Als je zoals ik chronische pijn hebt – en dat kan fysiek, mentaal of spiritueel zijn – verandert het brein ook. Dat heet neuroplasticiteit en is een mechanisme waarbij de structuur van het brein letterlijk verandert en zich aanpast aan omstandigheden. Zo beschermt het brein zichzelf wanneer het regelmatig wordt blootgesteld aan bepaalde prikkels. Als je bijvoorbeeld lang gewend bent om veel klappen te incasseren met vechtsport, wordt je pijngrens letterlijk verhoogd in de brein en kun je dus meer pijn verdragen (Zimbardo, 2013).
Het gaat nog verder. Als die pijn dan (soms voor even) weg is, ervaar je dat niet als een verademing. Psychologen denken dat dat komt doordat de vertrouwelijkheid hiermee wegvalt en daardoor lonkt een gevaar (Vonk, 2004).
Pijn is overal. Pijn hoort bij ons.
Dit gebeurt ook bij mensen met depressie, is gebleken uit veel verschillende onderzoeken. Mensen met een depressie beschrijven dat zij hun zwaarste momenten beleven in situaties waarin zij weinig tot geen (mentale) pijn meer ervaren. Dat is op momenten dat er juist geen professionele hulp meer is. Of wanneer het sociale opvangsysteem is weggevallen en men op zichzelf aangewezen is. De cijfers laten zien dat op dat soort momenten de kans op zelfverwonding en zelfmoord het hoogst is. Dit is opvallend en lijkt dus een bevestiging te zijn van onze onbewuste drang naar veiligheid. In dit geval dus pijn als veiligheid.
Pijn als veiligheid
Toen ik nog werkte als psycholoog begeleidde ik eens iemand die net uit de gevangenis kwam. Na zijn jarenlange verblijf, kwam hij opeens op vrije voeten. Ik zag wat er gebeurde. Na al die jaren waarin alles voor hem werd uitgestippeld, kwam hij in een ‘open en vrij’ systeem. Hij liep enorm tegen zichzelf aan, het voelde voor hem als vreemd om de kleinste dingen weer zelf te doen. Hij vond het raar dat hij niet meer gewekt werd uit zijn slaap. Dat hij zelf kon weten wanneer hij ging douchen. Dat hij zelf ontbijt, lunch en avondeten moest maken. De autonomie die hij plots kreeg werd hem te veel. Hij heeft dan ook een zwaar en lang traject bij de reclassering gevolgd om tot zichzelf te kunnen komen.
Pijn als motivator is dus eigenlijk een gegeven. Volgens neuropsychiater Erik Scherder is het zelfs onmogelijk om echt pijnvrij te zijn. In zijn boek ‘Laat je hersenen niet zitten’ vertelt hij waarom het een utopie is om pijnvrij te leven. Je kunt helemaal niet pijnvrij zijn. Want pijn is overal. Pijn hoort bij ons. Wel kun je er voor zorgen dat je zo vitaal mogelijk door het leven gaat. Zodat je je kwaliteit van leven zo groot mogelijk maakt.
Omdenken en doorzetten
Scherder zegt verder: “Pijn kan ervoor zorgen dat wij in actie komen. Kijk naar het voorbeeld van Ray Charles. Hij was één van de beste pianisten die de wereld gekend heeft. Zijn handicap – Ray Charles was volledig blind – zag hij juist als mogelijkheid. Een kwestie van omdenken en veel doorzettingsvermogen.”
Als iets nog steeds pijn doet, doet het nog steeds pijn om een reden. Pijn vertelt je iets. Pijn moet er zijn. We willen het liefst de pijn dempen en dat kan niet. Allah heeft ons geschapen met pijn. Zodat we moeten voelen, maar we willen dat niet. Pijn komt er altijd uit. Doe er iets mee, want anders ga je kapot.
In de Koran vinden we vele voorbeelden van beproevingen en hoe we daar op het beste kunnen reageren. Zo zegt Allah bijvoorbeeld in Soera de Koe:
“En Wij zullen jullie zeker beproeven met iets van vrees en honger en vermindering van bezittingen en levens en vruchten. Maar geeft verheugende tijdingen aan de geduldigen. Degenen die wanneer een ramp hen treft, zeggen: Waarlijk, aan Allah behoren wij en voorwaar, tot hem zullen wij terugkeren.” (Koran, 2:155-157)
Kijk nu eens naar jezelf. Hoe zit dat met jou? Zet jij jouw pijn om naar iets positiefs? En zie jij pijn als kans of juist als een valkuil?
