Slapen is helend. Terwijl wij lekker onder de wol liggen en uitrusten, is ons lichaam juist hard aan het werk om ons te resetten. Ons lichaam wordt namelijk weer in de oude staat hersteld. De slaap als medicijn; hoe mooi is dat?
De slaapgeneeskunde is in het Westen een relatief nieuwe wetenschappelijke specialiteit, maar in de Koran die 14 eeuwen geleden werd geopenbaard en in de ahadith (overleveringen) van de Profeet Mohammed ﷺ vind je veel informatie terug over de slaap als medicijn. Zowel over het belang van slaap, soorten slaap als wel over goede slaappraktijken. Prof. dr. Ahmad S. Bahammamm van het Sleep Disorder Center van de King Saud University onderzocht de islamitische en wetenschappelijke bronnen over slaap en vergeleek ze met elkaar. Voor dit artikel hebben we zijn onderzoek gebruikt en vertaald en dit aangevuld met bevindingen van andere wetenschappers en geleerden.
Soorten slaap in de Koran
De Islam beschouwt de slaap als één van de tekenen van de grootsheid van Allah en moedigt zijn volgelingen aan om dit teken te onderzoeken. De Koran beschrijft verschillende soorten slaap en deze corresponderen met de slaapintervallen die door de moderne wetenschap zijn geïdentificeerd. De Koran bespreekt de voordelen van slaap en benadrukt het belang van het onderhouden van een patroon van licht en duisternis. Ook bepaalde slaapgewoontes van de Profeet ﷺ komen overeen met de zogenoemde slaaphygiëne van de moderne wetenschap. Dan gaat het bijvoorbeeld over de slaappositie – zoals de voorkeur om op de rechterzij te slapen en het ontmoedigen van het slapen op de buik – en het doen van een middagdutje. De Islam geeft ons duidelijke instructies om te profiteren van de slaap.
De slaap wordt geregeld genoemd in de Koran. Bijvoorbeeld in de welbekende aya (Koranvers):
“En tot Zijn Tekenen behoort jullie slaap, ‘s nachts en overdag en jullie zoeken naar Zijn gunst. Voorwaar, daarin zijn zeker Tekenen voor een volk dat luistert.” (Koran, 30:23)
* Nawm
Er is een algemeen Arabisch woord voor ‘slaap’ – en dat is: Nawm – en er zijn andere Arabische woorden voor soorten slaap. Het woord Nawm en zijn afgeleiden komen een aantal keer in de Koran voor. De soorten slaap komen in grote mate overeen met de verschillende slaapstadia die de moderne slaapwetenschap ook noemt.
* Sinah
Dit woord wordt vaak vertaald met sluimer of ‘eventjes wegdutten’, in elk geval een moment van waaruit je makkelijk weer wakker wordt. Dit zou kunnen corresponderen met de sluimerfase, fase 1 van de slaap zoals die door moderne slaapwetenschappers wordt geïdentificeerd. Een vers in de Koran gebruikt het woord Sinah bij de beschrijving van Allah:
“Sluimer noch slaap kan hem treffen” (Koran, 2:255).
In de Koran staat slaap voor een manifestatie van zwakte of kwetsbaarheid en de behoefte van het lichaam aan rust. Terwijl de Schepper niet slaapt of wegdommelt, hebben al zijn schepselen, inclusief de mens, elke dag slaap nodig.
* Nu’aas
Er zijn twee ayaat (verzen) in de Koran die het woord Nu’aas gebruiken. Eén aya zegt:
“(Gedenk) toen Hij jullie met slaap bedekte; als middel ter beveiliging van Hem. Hij deed uit de hemel regen op jullie neerdalen om jullie daarmee te reinigen en om de influisteringen van Shaitan te verwijderen en om jullie harten te versterken en jullie voeten stevig te maken.” (Koran, 8:11)
Deze aya beschrijft de angst en stress die de gelovigen tijdens de slag bij Badr voelden. Een lichte slaap zorgde voor een gevoel van veiligheid en verlossing van de stress. Nu’aas in dit vers gaat om een dutje, dat mogelijk overeenkomt met fase 1, de sluimerfase, en de lichte slaap in fase 2 zoals die door de wetenschap wordt beschreven. Onderzoekers vermoeden dat een dutje kan zorgen voor de vermindering van stress en een hoge bloeddruk, omdat de grootste veranderingen in de bloeddruk gebeuren tussen de tijd dat het licht uitgaat en het begin van fase 1.
Een tweede aya uit de Koran hierover zegt:
Na de moeilijkheden stuurde Hij een vreedzame sluimer over jullie neder. De sluimer heeft een deel van jullie getroffen terwijl een ander deel aan zichzelf dacht en verkeerde gedachten over Allah hadden – de gedachten van de onwetendheid.” (Koran, 3:154)
* Ruqoed
Ruqoed kan op verschillende wijzen worden uitgelegd. De beste definitie is mogelijk ‘een langere periode van slaap’, zoals wanneer Allah spreekt over de mensen van de Grot in soera al Kahf:
“En (als je hen had gezien) dan zou je hebben gedacht dat zij wakker waren, maar (in werkelijkheid) sliepen zij (Ruqoed).” (Koran, 18:18)
In de Koran wordt verklaard dat de mensen van de Grot meer dan 300 jaar hebben geslapen, toen zij hun toevlucht zochten tot de grot. (zie Koran 18:25)
* Hodjoe
De term Hodjoe wordt in de Koran gebruikt om de vrome gelovigen te beschrijven. Het gaat over de slaap in de nacht.
“Zij sliepen maar weinig tijdens de nacht. En in de uren voor de ochtendschemering smeekten zij om vergeving. (Koran, 51:17,18)
* Subaat
‘Subaat’ is afgeleid van het Arabische woord ‘sabt’, wat betekent ontkoppelen of het contact verbreken. Het kan gaan over het contact met de buitenwereld dat we verbreken als we slapen. Een aya in de Koran zegt:
“En Wij hebben voor jullie slaap gemaakt, als rust.” (Koran, 78:9)
We zouden daarom subaat kunnen beschouwen als de diepe slaap die de moderne wetenschap beschrijft als fase 3. In deze fase dalen de ademhaling en het hartritme tot het laagste ritme. Als je uit deze slaap gewekt wordt, ben je tijdelijk gedesoriënteerd. Deze fase zorgt voor fysiek herstel.
Profiteer van zegeningen door een kort middagdutje (qailoelah) te doen.
Het belang van een goede nachtrust
De moderne wetenschap gaat er vanuit dat slaaptekort of slaapgebrek schadelijke gevolgen heeft voor onze concentratie, het geheugen, onze stemming en de kwaliteit van leven. Recente data tonen dat slaapgebrek gepaard gaat met de hormonale functies en de stofwisseling verstoren.
Ook de Islam benadrukt het belang van voldoende slaap. Een overlevering van de Profeet Mohammed ﷺ in Sahih Al-Boechari gaat als volgt: “Als iemand van jullie slaperig is terwijl hij aan het bidden, is, laat hem dan naar bed gaan (en slapen) tot de vermoeidheid voorbij is.”
Energiek voelen
Een andere overlevering verhaalt het volgende: De Profeet ﷺ kwam de moskee binnen en zag een touw hangen tussen twee pilaren in. Hij zei: “Wat is dat voor touw?” De mensen zeiden: “Dit touw is voor Zainab. Als ze moe wordt, houdt ze zich er aan vast (zodat ze rechtop kan blijven staan). De Profeet zei: “Gebruik het niet. Haal het touw weg. Je kunt bidden zolang je je energiek voelt, maar als je moe bent, moet je gaan slapen.”(Al-Boechari)
En dan is er nog een overlevering waarin Aisha (de vrouw van de Profeet) vertelt over een vrouw van de stam Bani Asad. “Zij zat in mijn gezelschap toen de Boodschapper van Allah ﷺ naar mijn huis kwam en vroeg: “Wie is zij?” Ik antwoordde: Zij is die en die. Ze slaapt ‘s nachts niet omdat ze dan in gebed staat.” De Profeet sprak zijn afkeuren uit en zei: “Verricht goede daden voor zover je dat kunt, want Allah zal nooit moe worden om jou beloningen te geven totdat jij moe wordt om goede daden te verrichten.” (Musnad Ahmed)
Het nut van korte middagdutjes
Uit eerder onderzoek blijkt dat korte middagdutjes de waakzaamheid en cognitieve functies verbeteren en goed zijn voor het geheugen. Met name een hazenslaapje van tien minuten kan het prestatievermogen en de oplettendheid verbeteren met 2,5 tot 4 uur. Een recente studie onderzocht de gezondheidseffecten van een dutje bij 23.681 gezonde Griekse volwassenen gedurende zes jaar lang. Na de controle van eventuele beïnvloedende factoren concludeerden de onderzoekers dat degenen die minstens drie keer per week een dutje deden van ongeveer een half uur 37% minder kans maakten om te sterven aan hart- en vaatziekten dan degenen die dat niet deden. Deze slaapgewoonte komt overeen met de Qayloelah die de Profeet ﷺ ons heeft aangeraden.
Slaap-waakritme
De Koran spreekt regelmatig over ‘dag’ en ‘nacht’ als belangrijke tekenen van de Schepper. De Koran noemt de afwisseling van dag en nacht op meer dan 37 plaatsen en vraagt de lezer/luisteraar om de opvolging van nacht en dag te observeren. Zoals bijvoorbeeld in de volgende aya:
“En Hij is Degene Die de nacht en de dag doet afwisselen voor wie er een lering uit wil trekken of dankbaar wil zijn.” (Koran, 25:62)
In de Koran wordt het woord ‘nacht’ altijd voorafgegaan door het woord ‘dag’.
En Wij hebben de nacht en de dag tot twee Tekenen gemaakt. Het Teken van de nacht hebben Wij donker gemaakt en het Teken van de dag hebben Wij verlichtend gemaakt opdat jullie de gunst van jullie Heer zoeken en opdat jullie de jaartelling en de berekening ervan kennen. En alle zaken hebben Wij met een duidelijke uitleg uiteengezet. (Koran, 17:12)
Het is duidelijk dat de Koran de mens beschouwt als wezens die overdag actief zijn en daarbij licht nodig hebben en duisternis in de nacht.
En Hij is Degene Die de nacht als een kledingstuk voor jullie heeft gemaakt en de slaap om uit te rusten. En Hij heeft de dag gemaakt om wakker te zijn (om te werken).” (Koran, 25:47)
Cyclus van dag en nacht
De Koran benadrukt het belang van het dagelijks patroon van licht en donker en beschouwt de cyclus van dag en nacht als barmhartigheid van Allah.
Zeg (O Mohammed): “Wat dachten jullie: als Allah de nacht zou doen voortduren tot aan de Dag der Opstanding; welke god, anders dan Allah, zou er zijn die jullie licht brengt? Luisteren jullie dan niet? Zeg: “Wat dachten jullie: als Allah de dag zou doen voortduren tot de Dag der Opstanding, welke god, anders den Allah, zou er zijn die jullie een nacht geeft om in uit te rusten? Zien jullie dan niet? En het behoort tot Zijn Barmhartigheid dat Hij voor jullie de nacht en de dag gemaakt heeft om in uit te rusten en Zijn gunsten te zoeken. Hopelijk zullen jullie dankbaar zijn. (Koran, 28: 71-73)
We bidden vijf keer per dag. Het Fajr-gebed is het gebed dat we verrichten bij het eerste ochtendlicht. We zijn daarom genoodzaakt om vroeg op te staan, zowel doordeweeks als in het weekeinde. Het Isha-gebed is het laatste gebed in de avond, ongeveer anderhalf tot twee uur na zonsondergang. De zomernachten zijn korter waardoor we minder lang slapen in de zomer.
“En Hij is Degene Die de nacht en de dag doet afwisselen voor wie er een lering uit wil trekken of dankbaar wil zijn.” (Koran, 25:62)
De zomertijd
Je zou je kunnen afvragen hoe het dan in de zomer zit in Europa met het instellen van de zomertijd. De avonden zijn in de zomer immers erg lang, het Isha-gebed is dan vlak voor middernacht en Al Fajr. De nachten zijn dan nog korter en ons slaap-waakritme wordt verstoord. Dat kan heel vermoeiend zijn. Het is toegestaan om het Isha-gebed samen te voegen met het Maghrib-gebed als je de volgende dag vroeg op moet, bijvoorbeeld om te werken.
Laat het een troost zijn dat ook andersgelovigen van slag zijn door de zomertijd. Dat komt doordat je biologische klok en daarmee je bloeddruk en lichaamstemperatuur in de war worden gebracht. Je biologische klok zorgt er ook voor dat allerlei processen in je lichaam volgens een vast ritme verlopen. Bijvoorbeeld je hartslag, de menstruatiecyclus bij vrouwen en het slaap-waakritme. Je biologische klok heeft licht nodig om in de pas te blijven lopen. Hierbij spelen allerlei hormonen een rol. Licht remt de productie van melatonine en stimuleert juist de aanmaak van cortisol en adrenaline, hormonen die je wakker en alert houden.
Slaapwetenschappers
Slaapwetenschappers weten dat de lichamelijke veranderingen tijdens de slaap te maken hebben met de intensiteit van het licht en met de tijden van zonsondergang en -opgang. Er zijn nieuwe ontdekkingen gedaan over het belang van een regelmatige licht-duisternis cyclus. Het zou belangrijk zijn voor de afstelling van het slaap-waakritme en het daarmee samenhangende patroon van lichamelijke functies en hormoonafscheiding.
Er zijn nog geen studies gedaan naar de psychologische effecten van de zomer en de winter, alhoewel er wel beschikbaar bewijs bestaat dat er mogelijk een seizoensgebonden effect bestaat met betrekking tot slaap- en waaktijden. Echter, de onderzoeken waren erg kleinschalig opgezet en de conclusies kwamen niet overeen.
