Vroeg of laat krijgen we er allemaal mee te maken, met pijn. Van fysieke, mentale en/of spirituele aard. Iedereen zal op een punt in zijn leven aankomen waarbij hij erdoor zal worden getroffen. Wat is eigenlijk de functie van pijn volgens de islam? En hoe kunnen we er mee omgaan?
“Psychische pijn is minder dramatisch dan fysieke pijn, maar het komt vaker voor en is ook moeilijker te verdragen. De frequente poging om mentale pijn te verbergen verhoogt de last: het is gemakkelijker om te zeggen “Mijn tand doet pijn” dan te zeggen: “Mijn hart is gebroken.” Doch, beide pijnen hebben een functie (C.S. Lewis).”
Fysieke pijn
Het is opvallend dat fysieke pijn niet opgeslagen wordt. Waarschijnlijk komt dat door de cognitieve invloed op wat je voelt en waarneemt (Koshjenad, 2014). Zo toonde zij in haar studie aan dat één van de meest heftige pijnen – de bevalling – bij 96% van de vrouwen niet meer naar boven kon worden gehaald. Het is daarom wonderbaarlijk hoe complex en tegelijkertijd fenomenaal Allah, De Meest Verhevene, onze hersenen heeft geschapen. Alle lof behoort Hem toe!
Fysieke pijn
‘Pijn’ beschreven in de Koran
Als we kijken naar het Boek van Allah komt het woord ‘pijn’ in verschillende termen circa 77 keer voor. Deze erkenning en benoeming van pijn maakte ook indruk op professor Tegatat Tejasen, hoofdonderzoeker van de afdeling Anatomie op de Chiang Mai University in Thailand. Hij was zo verbaasd en geïnspireerd door de Koran dat hij later in Saoedi Arabië zijn shahada (geloofsgetuigenis) heeft uitgesproken toen hij op een conferentie was om over pijn en de functies ervan te praten.
Hij was met name verbaasd over het feit dat de Heilige woorden van Allah reeds 1400 jaar geleden melding maakten over pijnreceptoren. Dit was het vers dat hem inspireerde uit soera Al Nisa (De Vrouwen):
“Voorwaar, degenen die niet in Onze Verzen geloven, zullen Wij een Vuur doen binnentreden. Telkens wanneer hun huiden zijn uitgebrand, zullen Wij deze voor hen door andere huiden vervangen, zodat zij de Bestraffing (blijven) proeven. Voorwaar, Allah is Almachtig, Alwijs.” (Koran, 4:56)
Functies van pijn
Pijn hebben is nooit een fijne ervaring, maar het heeft een functie. Als we pijn vanuit het medisch spectrum bekijken, heeft het de functie dat je lichaam signalen afgeeft. Signalen dat er iets niet klopt in het lichaam. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een hevige buikpijn een voorloper is van een blindedarmontsteking. Of het kan zijn dat pijn van mentale aard – over iets dat je eerder hebt meegemaakt – je alert maakt voor een soortgelijke volgende situatie. Zo kan een vriendschappelijke relatiebreuk in het verleden je leren om te gaan met toekomstige relaties. Allerlei functies die Koshjenad en Tajasen in hun studies noemen als zijnde functies van pijn.
Het lijden van de profeten
Als we kijken naar de profeten zou ons moeten opvallen hoeveel pijn ze hebben geleden. Zo was de profeet vrede zij met hem leidend hierin. Want in een overlevering lezen wij dat de Abdullah ibn Omar naar de profeet ging en zei: “U heeft hoge koorts, is dat omdat u daar een dubbele beloning voor krijgt?” De profeet antwoordde: “Ja, omdat geen moslim wordt getroffen door een beproeving, behalve dat Allah zijn zondes zal kwijtschelden.”
Denk ook aan het verhaal van de profeet waarin hij na zes maanden zonder openbaring van Allah de troostende verzen (Koran, 93:3-8) kreeg uit soera ad Doeha (het ochtendlicht). Ibn Kathir vertelt in zijn uitleg van deze soera dat de profeet diep bedroefd was en zelfs – totdat hij deze openbaring kreeg – aan zijn profeetschap begon te twijfelen. Het voelen van dit soort emoties is dus niet iets waar binnen de islam geen ruimte voor is. Wel is het de kunst hoe hiermee om te gaan. In het geval van de profeet bleef hij standvastig en vertrouwde hij volledig op Allah.
In aansluiting hierop zegt Ibn Al Qayyim in zijn boek Geduld en Dankbaarheid dat de moslim nooit zo veel zou willen én kunnen lijden – en zijn leed niet zou kunnen relativeren – als de profeten niet zo zwaar hadden geleden vóór ons. Besef dan ook dat wanneer jij pijn hebt, dat de profeten het ook hebben doorstaan. En… dat jij in een constante staat van aanbidding verkeert als jij muhtasib (zelfbeheerst) bent en de houding hebt van husnu dhan billaah (het goede van Allah verwacht).
Omgaan met pijn vanuit islamitisch oogpunt
In de Koran vinden we veel voorbeelden van hoe de profeten met pijn omgingen. De onderstaande adviezen zijn geschreven op basis van de Koran, de soenna en wat geleerden hierover hebben gezegd.
– Laat sabr je primaire reactie op een beproeving zijn –
Sabr wordt vaak aangeduid als geduld, maar volgens onder andere Ibn Al Qayyim en imam Al Ghazali is ‘volharding’ of ‘uithoudingsvermogen’ een betere en bredere vertaling. Sabr is dan ook het allerbelangrijkste als het gaat om pijn en zou ook ons primaire reactie moeten zijn op beproevingen en staat ook aan de basis van eigenlijk alles binnen de islam.
Om dit te onderstrepen passeerde de profeet eens een vrouw die aan het huilen was bij een graf. Hij zei tegen haar: “Vrees Allah en wees geduldig.” Zij zei tegen hem: “Ga weg van mij, jou is niet de ramp overkomen die mij is overkomen.” Later werd haar verteld dat het de profeet was geweest. Daarop ging ze naar het huis van de profeet waar zij geen wachter vond. Ze zei tegen hem: “Ik had u niet herkend.” Daarop sprak de profeet de volgende woorden uit: “Sabr is alleen dat wat je doet op het moment van de eerste schok van de pijn (of het verdriet).” (Boechari)
In dezelfde lijn ligt de volgende uitspraak, die vertaald vanuit het Arabisch als volgt is: “Moge Allah jou de sabr van profeet Ayoub schenken.” Ayoub vrede zij met hem die jarenlang aan ziektes en helse pijnen leed, uiteindelijk genas met de wil van Allah en daarmee hét toonbeeld van sabr is.
– Gebruik profetische medicijnen –
Ibn Al Qayyim geeft in zijn boek ‘Provisions for the Hereafter’ een heel mooi overzicht van allerlei profetische medicijnen. Zo kennen de meesten van ons wel honing en zwarte komijnzaad als genezing. Maar er zijn heel veel verschillende soorten ‘profetische medicijnen.’ Zo wordt senneblad genoemd als middel tegen constipatie, paardenbloem tegen verkoudheid en kurkuma tegen misselijkheid. Het boek is echt een aanrader als je op een profetische wijze met kwalen om wilt gaan en pijn te bestrijden.
– Zoek professionele hulp –
Sheikh al ‘Ateeq geeft in de bovenstaande video aan dat pijn, verdriet en boosheid te weinig wordt (h)erkend in de islamitische wereld als onderdeel van het leven van de moslim. Een belangrijk punt, want zonder deze erkenning kan er ook niet effectief tegen deze gevoelens gestreden worden. Het is een aanmoediging om professionele hulp te zoeken voor het verwerken van pijn, verdriet en boosheid.
– Relativeer je eigen situatie –
Hoe moeilijk je situatie ook is en hoe uitzichtloos het ook mag lijken; je kunt het enigszins ‘dragelijker’ maken door je situatie te relativeren. Nu pretendeer ik niet dat je clusterhoofdpijn verdwijnt als je denkt aan hoe zwaar de kinderen het hebben in Syrië, maar wel als je je algehele situatie vergelijkt met die van een ander.
Zelf was ik vorig jaar in Duitsland voor een stamceloperatie voor de ziekte van Lyme. Na de operatie lag ik naast een man met kanker die niet meer lang te leven had. Ondanks dat ik door de pijn helemaal in mezelf gekeerd was, kon ik de man toch nog in de ogen kijken. En ik zag één en al verslagenheid. Ik realiseerde mij toen pas hoe gezegend ik eigenlijk was in vergelijking met hem. Heel erg cliché zul je denken, maar toen ik de hotelkamer binnenliep kon ik zijn beeld niet van mijn netvlies krijgen.
Het nam de fysieke pijn niet weg maar wel gaf het mij een gevoel van spirituele dankbaarheid en nederigheid. Ik moest ook denken aan de overlevering waarin de profeet vrede zij met hem zegt: “Hoe wonderlijk is de zaak van de gelovige. Er is iets goeds voor hem in alles en dit is enkel voor de gelovige. Wanneer het goede hem treft, dan uit hij zijn dankbaarheid tegenover Allah en dit is goed voor hem. Wanneer tegenslag hem treft, dan is hij geduldig en dit is goed voor hem.” (Moeslim)
– Zoek gezelschap –
Het grootste probleem bij pijn is dat we onszelf vaak gaan afzonderen van de de buitenwereld. Zo heb ik zelf jarenlang mijn ziekte verzwegen uit schaamte en angst voor onbegrip en daarom mezelf afgezonderd. De mens is van nature een sociaal schepsel en wij hebben andere mensen nodig, zij het mentaal óf fysiek.
In de Koran en overleveringen zien we dat goed gezelschap aangemoedigd wordt. Zo was de profeet vrede zij met hem gewoon om zijn beste vriend Abu Bakr as siddiq moge Allah tevreden over hem zijn op te zoeken bij moeilijke situaties. Ook toen de profeet naar Medina vluchtte vergezelde Abu Bakr hem tot zij in de grot kwamen in de woestijn en noodgedwongen moesten verstoppen voor de Quraysh, omdat zij in gevaar verkeerden.
Allah zegt over deze uitmuntende vriendschap:
“Als jullie hem (Mohammed) niet helpen, voorzeker, Allah zal hem helpen zoals toen diegenen die niet geloofden hem verdreven en hij tot één van de twee behoorde die zich in de grot bevonden, en toen hij tegen zijn metgezel zei; “Wees niet bedroefd, Allah is met ons.” (Koran, 9: 40).
Ook de profeet was tegen afzondering, volgens de volgende overlevering van Ibn Omar moge Allah tevreden met hem zijn: “De profeet verbiedt isolatie, dat een man de nacht alleen doorbrengt of alleen reist.” (Musnad Ahmad)
Relativeren maakt je situatie draaglijker
– Belast jezelf niet boven je vermogen –
Een heel simpel en logisch concept binnen de islam, maar het is verboden om jezelf boven je eigen vermogen te belasten. Zo zegt Allah in soera Al Baqarah (de Koe):
“En besteed op de weg van Allah en gooi jullie zelf niet met jullie eigen handen in de vernietiging. En doe goed; inderdaad, Allah houdt van de weldoeners.” (Koran, 2: 195)
Ook Imam an Nawawi zegt in zijn boek Uitleg van de 40 overleveringen dat het verboden is om jezelf boven je vermogen te belasten. Jij mag daarom niet ten koste van je gezondheid een ander helpen.
Ikzelf heb vaak ‘nee’ moeten zeggen tegen familie, vrienden en anderen en worstel daar nog steeds mee. Niet omdat ik niet mee wilde gaan op uitjes. Integendeel! Maar omdat mijn lichaam het simpelweg niet toeliet. Er kan hierdoor wrijving ontstaan tussen jou en je naasten, maar ook hier is het de kunst hoe je met de ander omgaat. Hoe maak je de ander duidelijk dat je graag wil, maar soms niet kan? Een mooie uitdaging dus. Een hele goede raad is daarom: luister altijd goed naar je lichaam!
– Zoek afleiding –
Raadpleeg elke professional op welk gebied dan ook en die zal jou het advies geven om afleiding te zoeken. Want alles wat je aandacht geeft groeit. Dit is ook bewezen binnen de neuropsychologie. Het gebied in de hersenen dat bijvoorbeeld pijn registreert wordt ook letterlijk groter, zoals is gebleken op MRI en PET Scans (Nevid, 2012).
Ik herken dat ook bij mezelf. In de begintijd van mijn ziekte was het enige dat ik deed in bed liggen en naar het plafond te staren. Af en toe was het nodig door de gigantische pijn, maar mijn geest draaide op deze manier ook enorme overuren. Ik was alleen gefocust op mijn pijn. Totdat ik besloot om langzaam aan mezelf productiever te maken. Stapsgewijs ging ik me bezig houden met zaken die ik wel kon. Films werden vaker vervangen door lezingen en ik begon weer boeken open te slaan.
– Blijf jezelf uitdagen –
Bij pijn zijn we vaak geneigd om de makkelijke oplossing te kiezen. Medicatie wordt vaak gebruikt bij pijn. Volgens de meeste experts kan het geen kwaad, maar toch worden er veel zelfmoorden gepleegd door bijvoorbeeld een paracetamol-overdosis. Ook liet een recente studie zien dat andere pijnstillers, zoals oxycodon erg verslavend zijn en dat het zelfstandige vermogen van het brein om pijn te kunnen bestrijden hierdoor met 70% afneemt (de Roode, 2018).
Nu wil ik niet zeggen dat je geen medicijnen moet nemen als dit noodzakelijk is, maar wederom spreek ik uit eigen ervaring dat medicijnen vaak brandblussers zijn. Het is dan ook goed om jezelf in deze te blijven uitdagen. Pijn-management kan een uitkomst bieden. Bovengenoemde studie van Roode (2018) liet ook zien dat beweging goed is voor zowel fysieke als mentale pijn. Zo wordt er onder andere dopamine en endorfine vrijgemaakt bij beweging en dit reduceert zowel mentale pijn (depressie bijvoorbeeld) als fysieke pijn.
Uiteraard moet diegene die pijn heeft in staat zijn om te kunnen bewegen en moet er gelet worden op de belastbaarheid. Hierbij is het een uitdaging om een balans te vinden tussen rust en beweging. Uit persoonlijke ervaring raad ik dan ook aan om een professional op te zoeken die jou hierin kan begeleiden.
Ook vanuit de islam is het ons op dit vlak makkelijk gemaakt. Wanneer wij het vrijdaggebed niet kunnen bijwonen door ziekte, dan zijn wij van deze plicht vrijgesteld. Wederom een bewijs dat de islam is gekomen om het ons makkelijk te maken en niet moeilijk.
Iemand helpen met pijn
Als je omgeving de pijn zelf niet kent of kan invoelen, komt men vaak met advies vanaf de zijlijn. Voor iemand die midden in de pijn zit kan dit echter averechts werken. Want psychologisch gezien zoek je vaak pas hulp wanneer je je limiet hebt bereikt (Vonk, 2004).
Besef dan ook als hulp- of raadgever dat iemand vaak al een heel traject achter de rug heeft op zoek naar een oplossing of verlichting van zijn of haar pijn. Als psycholoog en ervaringsdeskundige heb ik geleerd dat ‘iets kleins’ als een luisterend oor, een goed woordje of er samen even tussenuit gaan veel effectiever is dan ellenlange gesprekken en adviezen. Kleine en simpele gebaren werken vaak effectiever dan wij denken! Zoals mijn leraar ooit zei: “Kleine gebaren in onze ogen, maar groot bij de ander en bij Allah.”
Nog een belangrijke tip voor als je op ziekenbezoek gaat: Probeer positiviteit uit te stralen! Er zijn tal van overleveringen waarin de profeet vrede zij met hem met een positieve inbreng kwam als hij bij een zieke kwam. Zo is het bijvoorbeeld vanuit de soenna gebruikelijk om te vragen om genezing, ook al is iemand ‘terminaal.’ Want Allah gaat immers over iemands leven en niet de mens. En bij Allah, hoeveel mensen heb ik zien genezen die waren opgegeven door doktoren!
Ik vraag Allah dan ook bij Zijn Meest Perfecte Namen en Eigenschappen om de pijn van iedere moslim weg te nemen, iedere ziekte van de moslim als een kwijtschelding voor zijn/haar zondes te laten gelden, eenieder te genezen en ons de Allerhoogste gradatie van Het Paradijs te schenken.
