Jouw mond kan veel vertellen over jouw gezondheid. Als je kiespijn hebt, kun je problemen voorspellen in bepaalde organen. Datzelfde geldt voor aften (mondzweertjes), tandvleesontsteking en een slechte adem. Kunnen we in het vervolg voor een gezondheidscheck naar de mondhygiënist of tandarts? Wat is de relatie tussen mondhygiëne en onze algehele gezondheid?

Rachida Keskes-Muradin, biologisch mondhygiëniste met een tandartspraktijk in Almere, bevestigt wat Hippocrates ons al meer dan 20 eeuwen geleden probeerde duidelijk te maken- en pas in deze eeuw heeft de wetenschap hem gelijk gegeven –  “Ziekten beginnen in de darmen,”  en zij voegt er aan toe: “maar de mond is de porte-d’entrée (red. de voordeur).”  

Gezond begint in de mond

Gezond begint dus in de mond. Het gaat dan niet alleen om alles wat we eten en drinken, maar ook om hoe wij ons gebit verzorgen.

Wist je dat zelfs een klein probleem met je tanden een teken kan zijn dat er iets mis is in je lichaam? Het klinkt misschien ongelooflijk, maar er is een sterk verband tussen de staat van je tanden, je immuunsysteem en je totale gezondheid. Veel aandoeningen worden in de mond als eerste zicht- of merkbaar, bijvoorbeeld in de vorm van kiespijn en andere pijnklachten, wondjes, ontstekingen, schimmels of een slechte adem.

Tandplak is de boosdoener

De grootste boosdoener in onze mond is: tandplak.  Tandplak bestaat uit minuscule voedselrestjes, bacteriën, speekselenzymen, slijm en mineralen. In de tandplak kunnen namelijk wel meer dan 400 soorten bacteriën voorkomen. Het is de streptokokken mutans bacterie die de gaatjes veroorzaakt doordat hij suiker en zetmeel uit voedselrestjes omzet in zuren. Als we de tandplak niet verwijderen, worden onze tanden aangetast. Andere bacteriën kunnen vervolgens ook het tandvlees treffen, en daarna mogelijk de rest van het lichaam.

De schadelijke bacteriën kunnen namelijk in de bloedbaan terechtkomen, en zo andere gezondheidsproblemen veroorzaken. Omdat we in de mond uitsluitend te maken hebben met open verbindingen, is een goede mondhygiëne heel belangrijk. Bacteriën kunnen zich makkelijk hechten tussen tanden en kiezen en in het tandvlees, zeker wanneer het weefsel beschadigd is in geval van een ontsteking. Met tweemaal daags poetsen halen we de bacteriën niet direct weg, maar we zorgen er dan in elk geval wel voor dat ze zich niet kunnen hechten. Door goed te poetsen én de ruimtes tussen de tanden en tandvlees te reinigen, kunnen we een tandvleesontsteking en gaatjes voorkomen. 

Lagere weerstand: groter risico

Als je een sterk immuunsysteem hebt, zullen de bacteriën worden tegengehouden, maar met een lagere weerstand loop je de kans op chronische infecties. Vooral ouderen zijn kwetsbaar. Uit een onderzoek van het Radboud UMC van 2013 blijkt dat driekwart van de mensen in verpleeg- en verzorgingstehuizen problemen in de mond heeft. Dat komt volgens de onderzoekers, omdat in de meeste verpleeg- en verzorgingstehuizen de tandverzorging een drama is. Er wordt soms dagen niet gepoetst!

Poets tweemaal daags je tanden

Wat voor tandplak geldt, gaat ook op voor aften. De oorzaak van het ontstaan van aften is nog niet  helemaal duidelijk, maar door een verminderde weerstand, overgevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen of stress, steken ze eerder de kop op. Aften ontstaan overigens niet door een vitaminetekort; dat is een misverstand.

Welke risico’s loop je met een slechte mondhygiëne?

• Hart- en vaatziekten – Als de schadelijke bacteriën in de bloedbaan terecht komen, kunnen ze bijdragen aan aderverkalking en loop je eerder risico op een hartaanval, een beroerte en een herseninfarct.  Uit promotieonderzoek onder 60.000 patiënten van het Academisch Centrum voor Tandheelkunde in Amsterdam blijkt dat mensen met ernstige tandvleesontsteking een 60 % grotere kans op een hart- of vaatziekte hebben.
• Artritis, longontsteking, botontkalking en chronische vermoeidheid – Er is mogelijk ook een verband met artritis, longontsteking, botontkalking (osteoporose) en met moeilijk te verklaren extreme vermoeidheid, zoals bij het Chronisch Vermoeidheids Syndroom (CVS).
• Miskraam en vroeggeboorte – Vrouwen die zwanger zijn geweest, hebben het wel eens gehoord: iedere zwangerschap kost je één tand. Maar dit bakerpraatje klopt niet. Zwanger zijn is niet slecht voor de tanden. Maar je hebt, door  hormoonschommelingen, wel meer kans op ontstoken tandvlees. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen met parodontitis (tandvleesontsteking, waarbij ook het kaakbot is aangetast) een 2 tot 7 maal grotere kans hebben op een miskraam of een vroeggeboorte. Laat daarom je gebit nakijken en schoonmaken als je zwanger wil worden of als je zwanger bent.
• Alzheimer – Onderzoek in Taiwan heeft uitgewezen dat er een relatie is tussen parodontitis en een verhoogd risico om Alzheimer te ontwikkelen. In Alzheimer’s Research and Therapy schrijven de onderzoekers dat recente studies hebben aangetoond dat chronische parodontitis kan bijdragen aan een daling van het denkvermogen. 
• Diabetes – En neem diabetes, volksziekte nummer 1. Meer dan een miljoen Nederlanders lijdt eraan, soms zonder het te weten. Mensen lopen vaak rond met problemen in de mond zonder dat ze een link leggen met diabetes. Als je diabetes hebt, vergroot dat de kans op allerlei klachten en ontstekingen in de mond. En die kunnen ook weer leiden tot verdere ontstekingen in het lichaam.
• Maag en darmproblemen – Er wordt ook een relatie vermoed met kanker aan maag, darmen en alvleesklier (pancreas). Vooral mannen met slechte gebitten hebben een grotere kans op kanker aan de pancreas. De bacterie die hier een rol in speelt, kennen we doorgaans als de poepbacterie: de heliobacter pylori bacterie. Hij wordt beschouwd als de belangrijkste oorzaak van een maagzweren, maagvliesontsteking, maagpijn, slijmvliesontsteking en ontsteking aan de twaalfvingerige darm. Een groot deel van de wereldbevolking draagt deze bacterie in zich, maar heeft geen klachten. Er zijn nu aanwijzingen dat de Helicobacter pylori bacterie zijn oorsprong vindt in tandplak en van daaruit in de maag terechtkomt. Uit onderzoek bleek, dat de bacterie vaker wordt aangetroffen bij patiënten met een slechte mondhygiëne. Daarom zeggen de onderzoekers dat naast medicatie een goede mondhygiëne een noodzakelijke aanvulling zou zijn op de therapie. 

Mondhygiënisten herkennen afwijkingen

Het onderzoek naar mondhygiëne staat nog in de kinderschoenen. Pas in de jaren 60 van de vorige eeuw begonnen de eerste onderzoeken naar mondhygiëne, op aandringen van mondhygiënisten.  Sindsdien hebben verscheidene onderzoekers echter bevestigd dat er een verband bestaat tussen een aantal ziekten en parodontitis (tandvleesproblemen), de meest voorkomende chronische aandoening ter wereld, waaraan 80 procent van de volwassenen op enig moment lijdt. Stress kan dit proces versnellen, omdat door stress hormonen vrijkomen die bacteriegroei bevorderen.

Moeten we nu dan voor een gezondheidscheck naar de tandarts of mondhygiëniste? Volgens mondhygiëniste Keskes-Muradin is dat nog niet zo’n gek idee.  “Wij leren tijdens de opleiding intra-orale (red. binnensmondse) afwijkingen in de mond herkennen. Je leert eerst de normale structuren kennen en vervolgens de afwijkende structuren in en rondom de mond. In principe leren wij als mondhygiënist enkel het constateren en doorverwijzen, maar niet het diagnosticeren. Alhoewel ik genoeg meetinstrumenten heb om het te kunnen. En mijn ervaring speelt ook een rol. Ik stuur in elk geval al 29 jaar mensen door als ik een afwijking constateer. Een paar weken geleden nog twee patiënten.”  

De miswak of siwaak- soenna van de Profeet ﷺ

Wat kun je zelf doen om je mondhygiëne te verbeteren?

• Gebruik de miswak of siwaak –  De Profeet Mohammed ﷺ heeft ons sterk aangeraden om de miswak te gebruiken, een stukje wortelhout van de Salvadora persica (ook wel arak of tandenborstelboom genoemd). In één van de overleveringen over deze tandenreiniger heeft hij gezegd: “Als het niet zo zou zijn geweest dat ik de dingen niet te moeilijk wilde maken voor mijn oemma (gemeenschap),dan zou ik hen opgedragen hebben om de miswak bij elke gebedstijd te gebruiken.” (Boechari en Moeslim) Uit meerdere studies van de WHO (Wereld Gezondheidsorganisatie) en andere onafhankelijke gezondheidsorganisaties, blijkt dat mensen die de miswak gebruiken minder vaak tandproblemen hebben dan mensen die poetsen met tandpasta. Behalve fluoride zitten er ook veel andere stoffen in de miswak die goed zouden zijn voor het gebit en het lichaam. Hij staat bekend om zijn anti-microbiële effect: koortsuitslag, groei van schadelijke bacteriën en ontstekingen worden ermee voorkomen. Verder is miswak een bewezen effectieve tandplakverwijderaar, en bevordert hij het herstel van de tanden. Let op: gebruikers vergeten vaak de achterste kiezen en binnenkant van de tanden en kiezen. Dit kan de effecten teniet doen.
• Bezoek de mondhygiënist – Bezoek één tot twee maal per jaar een mondhygiëniste. Deze mondspecialist zal niet alleen  tandplak en tandsteen verwijderen, maar geeft je tevens instructies voor thuis. Wat het flossen betreft: in 2016 bleek uit een onderzoek dat flossen, zoals wij het doen, zinloos is. Wij duwen bacteriën en tandplak juist ín het tandvlees. De beste methode is volgens Keskes-Muradin om te ragen en daarna komen wat haar betreft de houten tandenstokers. Als je wel wil flossen, consulteer dan een mondhygiëniste over de beste methode.
• Poets je tanden – Poets dagelijks minstens twee keer je tanden. Poets 2 minuten lang met een zachte tandenborstel of elektrische tandenborstel. Gebruik geen harde tandenborstel en poets niet te hard: een harde poetsbeurt zal ervoor zorgen dat je tandvlees zich terugtrekt, met tanduitval en blootliggende zenuwen – en dus gevoelige tanden – tot gevolg. Daarnaast poets je het glazuur weg, dat je tanden juist moet beschermen tegen gaatjes.
• Oil pulling – vanuit de Ayurvedische mondgezondheid worden mondspoelingen met olie aangeraden, die niet alleen het gebit beschermen en tandvlees versterken, maar ook het droog worden van keel en lippen voorkomen. Werkwijze: voor een mondspoeling neem je een eetlepel kokos-, sesam- of zonnebloemolie. Je spoelt je mond met de olie en zuigt het 2-10 minuten tussen je tanden door. Spuug de olie uit, slik het niet door! Want in de olie zijn de aanslag en schadelijke bacteriën uit je mond inmiddels opgelost. 
• Kauw op kruiden na het eten – Een andere tip voor een frisse adem vanuit de Ayurvedische geneeskunde is om op kruiden te kauwen na het eten. Neem hiervoor bijvoorbeeld anijs- en venkelzaad, kardemom en kruidnagel. Deze kruiden hebben niet alleen een reinigende en desinfecterende werking, maar smaken ook goed en bevorderen de spijsvertering. 
• Schraap je tong – Reinig je tong met een tongschraper voor een frisse adem. Een onderzoek in Toronto toonde aan dat de reiniging van de tong de lucht van rotting en slechte adem met ongeveer 75 % reduceert. De gebruikelijke gebitsreiniging komt daar niet verder dan ca. 25 % . Het beste is er eentje van koper.
• Let op je voeding – Parodontitis kan doorgaans goed behandeld worden door te poetsen en tussen de tanden te reinigen door middel van ragen en borstelen. Een klein percentage wordt behandeld met antibiotica, waarbij het risico bestaat dat de bacteriën resistent worden. Ook de goede bacteriën in de mond zullen bezwijken, met het gevolg dat het voedsel minder goed wordt verteerd. De oorzaak – slechte en suikerrijke voeding – wordt vaak genegeerd. Let dus op je voeding.

Nog een opmerking tot slot. Er zijn tandartsen en mondhygiënisten die nog een stapje verder gaan aangaande de relatie tussen mondgezondheid en algehele gezondheid, en die een relatie zien tussen een specifieke tand én een specifiek orgaan. Dit is niet gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, maar het is wel interessant om je in deze kennis te verdiepen. Bijvoorbeeld via dit uit het Engels vertaalde artikel op de site worldunity.me.  

Hoofdfoto: Flickr/Mahmoud99725