Als vrouw een eigen bedrijf beginnen in Marokko vergt moed, zeker in de creatieve sector. In dit artikel drie verhalen van vrouwen die het aandurfden. Zij hebben één belangrijk ding gemeen: hun eigen bedrijf is niet alleen voor zichzelf. Ze geven hun kracht en motivatie ook door aan andere vrouwen.
Nora Fitzgerald is een soort vrouwelijke Jamie Oliver. Haar Amal Center is een opleidingsrestaurant voor kansarme vrouwen in Marrakech. “De motivatie van de dames is groot. En dat is ook nodig, wat ze krijgen een pittig programma. Ze leren werken in een professionele catering-keuken, krijgen lees- en schrijfles – of een tweede taal als ze dat aankunnen – en werken ondertussen aan hun persoonlijke ontwikkeling. Vooral dat laatste is voor deze vrouwen een totaal nieuwe ervaring.
Ik zie hoe goed de coaching werkt. De krachtigste oefening die de vrouwen krijgen is wel die waarbij ze in een spiegel moeten kijken en zeggen: ‘De manier waarop ik naar mezelf kijk, maakt me tot wie ik ben.’ Door dat vaak genoeg te herhalen, realiseren de vrouwen zich opeens hoe beperkend het is als je je altijd maar zorgen maakt over hoe de samenleving jou ziet. Pas als je dat loslaat, kun je gaan werken aan wat je echt wilt in dit leven. In het restaurant, dat alleen open is voor de lunch, oefenen ze om gastvrouw te zijn. Door de week zijn er veel vaste klanten van bedrijven in de buurt. Mijn man zegt wel eens: ‘Het is hier net Cheers!’ Voordat corona kwam hadden we op een vrijdagmiddag soms tot wel 180 gasten voor de traditionele couscous.”
Persoonlijke ontwikkeling
Het begon allemaal als een koekjes-project dat al dromend en experimenterend steeds groter werd. Voor de vrouwen – vaak financieel in de knel gekomen na een echtscheiding of de dood van hun man – is het een openbaring om geld te kunnen verdienen met koken en bakken. In de opbouwfase van het Amal Center deed Nora alles op haar intuïtie. “Maar ik bleek niet uit te blinken in management en communicatie. Dus was ik blij met onze eerste subsidie, waarmee ik professionele hulp kon inschakelen.
Dat is een belangrijke tip: vraag zoveel mogelijk hulp, vroeg of laat is er iemand die wél in je verhaal gelooft! Mijn kracht ligt in het zoeken van partners voor het Amal Center en het contact houden met de bedrijven waar ‘onze’ vrouwen later aan het werk kunnen. Tot nu toe is de score tachtig procent. In elke groep zitten een paar leerlingen die het duidelijk in zich hebben om een eigen bedrijf te beginnen. Voor hen is er nu een ondernemingscursus gestart, waarbij ze als eindopdracht hun eigen bedrijfsplan moeten schrijven.”
Nora vindt het mooi om de vrouwen zo te zien opbloeien. “Ik ben niet iemand die alleen ergens heen gaat om iets moois te beleven. Ik wil juist ook iets moois brengen, want in dat geval genieten anderen ook mee van wat jij doet!”
Aida Azlin, geboren en getogen in Singapore, begon ruim acht jaar geleden in Tanger haar eigen kledingstudio aan huis. Voor haar was het al snel duidelijk dat ze in het geboorteland van haar man iets wilde doen met de rijke Marokkaanse handwerktraditie. Maar dan wel met een moderne twist! Omdat ze zich voor de verkoop puur richtte op internet als verkoopkanaal, groeide het het aantal ‘zusters’ dat haar volgde gestaag.
“Ik ben opgegroeid in een hecht gezin met drie zussen. Ik zie het als mijn roeping om vrouwen te helpen groeien en zich goed te laten voelen. In de beginjaren lag de focus vooral op het maken van kleding die vrouwelijk én comfortabel was. De wekelijkse nieuwsbrief die ik aan mijn klanten stuurde – over mijn leven en werken in Tanger – werd steeds belangrijker voor me. Ik kreeg veel reacties op wat ik schreef in mijn ‘Tuesday Loveletter’. Veel vrouwen schreven me over hoe vast ze zaten in hun huidige leven.
Creatieve onderneemsters
Ik ging nadenken over wat ik behalve de kleding nog meer voor hen kon betekenen. Het antwoord was simpel: gewoon mijn kennis met hen delen. Mijn eerste online-cursus had de vorm van een ontdekkingsreis door Photoshop. Zo hielp ik vrouwen van hun computerangst af en gaf ze een nieuwe creatieve uitlaatklep. Samen met mijn man maakte ik vervolgens de motivatiecursus ‘Get Unstuck & Get Going’, zeven lessen om uit de knoop te raken en aan de slag te gaan. Doordat de cursussen Engelstalig waren, bereikte ik zusters over de hele wereld.
Enkele jaren geleden stond ik voor de keuze, blijf ik kleding maken of ga ik me volledig focussen op online cursussen maken voor mijn groeiende groep trouwe volgers. Uit die keus is AA-plus voortgekomen, een ‘women-only’ community waarop je je kan abonneren. Het is een warm nest voor nieuwsgierige zielen. Een veilige plek waar je je als moslima kunt ontwikkelen op de 3 F’s – fun, family en faith. Je krijgt les van vrouwelijke spirituele leiders die onze deen bekijken vanuit het perspectief van een moslima die leeft in deze tijd.
Dit is wat ik andere onderneemsters graag wil meegeven: als je iets wil doen, wacht dan niet op het juiste moment – dat is er namelijk niet! – maar begin gewoon vandaag. Zelf heb ik geen angst voor het nieuwe, ik hou van dingen stapje voor stapje ontdekken. Ik heb juist moeite met leren loslaten. In de islam heet dat tawaqul (vertrouwen hebben): je werkt hard en met volle inzet voor iets, maar of het gaat lukken is in Gods handen. Want misschien is dat wat je wilt, wel helemaal niet goed voor je op lange termijn. Of is het voor je persoonlijke ontwikkeling beter als je geduld nog wat langer beproefd wordt. Ik zeg ook altijd: ‘Werken vanuit je hart is hard werken’. Maar dat voelt juist goed.
Mentaliteit veranderen
Nassira Boudhan helpt vanuit Nederland vrouwelijke ondernemers in haar geboorteland Marokko. “Ik mocht als klein meisje niet naar school. maar een buurmeisje ging wel, en toen ik zes jaar was, ben ik haar op een dag gevolgd. Een dag later heb ik mezelf, met het meegesmokkelde familieboekje, gewoon ingeschreven. Drie maanden later kon ik al lezen en schrijven en was ik opa’s trots. Op mijn achtste verhuisde ik naar Nederland. En daar heb ik alle kansen benut die ik kreeg.
Deze ervaring zet ik in voor vrouwen die werken in de textielindustrie. De mentaliteit veranderen is een zaak van lange adem. Bedrijven beseffen vaak niet wat het betekent dat hun werknemers dag in dag uit hetzelfde geestdodende werk doen, puur om brood op de plank te krijgen. Vaak vallen ze letterlijk in slaap tijdens het werk. Door de eentonigheid maken ze veel fouten en dat is een van de redenen dat tot wel 30% van de gemaakte kleding moet worden weggegooid. Als je deze arbeiders een opleiding geeft, krijgen ze meer uitdaging in hun werk, en is er bijna geen restafval meer.”
Nassira vertelt over Souad die een piepklein leeratelier heeft in hartje Marrakech. Haar leven nam een onverwachte wending toen haar man van de ene op de andere dag verlamd raakte door een beroerte. Ze leerde haar man al heel jong kennen via haar broer, die doof is en daardoor niet naar school kon. Er was in het gezin geen geld voor speciaal onderwijs, en dus zochten ze werk voor hem. Zo kwam hij als tienjarige in het leeratelier terecht. Souad trouwde met de baas van haar broer en het ging goed met de zaken. Zo goed, dat ze samen droomden over het opzetten van een boerderij buiten de stad waar de werknemers uit het atelier een nieuw leven kunnen opbouwen. Een eigen plek voor haar dove werknemers, die buiten het atelier helaas niet echt serieus worden genomen omdat ze niet kunnen praten en schrijven.
Nassira zet haar ervaring in voor vrouwen die werken in de textielindustrie
“Souad runt het leeratelier nu haar man dat niet meer kan. Ik leer haar hoe ze stapje voor stapje haar bedrijf kan verbeteren en duurzamer kan maken”, vertelt Nassira.”Ook help ik haar met opdrachten. Van het leerafval – dat ze in het atelier normaal gesproken zouden verbranden of weggooien – maken we kleine accessoires, zoals armbanden en sleutelhangers. Van elk product dat we verkopen gaat 12,5 procent naar ons speciale educatiefonds. Daaruit financieren we bijvoorbeeld lessen gebarentaal voor het team van Souad. Gewoon in hun eigen atelier aan het eind van de werkdag, daar hebben ze geen apart schoollokaal voor nodig.”
Een waardevolle ervaring
Wat opvalt is dat alle vrouwen een hecht team vormen samen met hun man. Niet zozeer in de dagelijkse bedrijfsvoering, maar juist als steun op de achtergrond. Ook de familie blijkt, zeker in Marokko, een onmisbare schakel in het leven. Dat de contacten tussen mannen en vrouwen niet zo open zijn als we in Europa gewend zijn, daar hebben de dames zelf totaal geen moeite mee. Ze zien het zelfs als een voordeel dat ze niet in de mannenwereld mee hoeven draaien. Ze gaan hun eigen gang en investeren in een sterk team om zich heen. Juist als vrouwen onder elkaar kunnen ze extra flexibel zijn. De werkuren liggen vooral in de ochtend, omdat de meeste vrouwen ’s middags thuis willen zijn voor hun gezin.
Nora heeft gemerkt dat in contacten met de gemeente en instanties de status van haar familie doorslaggevender is dan het feit dat ze een vrouw is. “Mijn vader is een bekeerde Amerikaan die al meer dan veertig jaar in Marrakech woont. Veel stadsgenoten hebben Engelse les van hem gehad op de middelbare school. Hij vertaalt nu de beroemde werken van de islamitische filosoof Al Ghazali in het Engels en daar hebben de mensen veel respect voor. Zelf vind ik het prettig dat mannen wat afstandelijk zijn met zakendoen. Ik hoef in ieder geval niet mee te gaan in de soms tijdrovende sociale etiquette die hier tussen mannen onderling gangbaar is.”
Aida: “Men denkt vaak dat je als eigen baas zelf je tijd kunt indelen en dus de hele dag door thee kunt drinken. Maar ik weet inmiddels beter, het tegenovergestelde is waar. Een eigen bedrijf houdt je dag en nacht bezig. Dat vind ik best zwaar. Als jij niet goed presteert, ontneem je ook je personeel hun inkomen. Maar juist die verantwoordelijkheid maakt het hebben van een eigen bedrijf een hele waardevolle ervaring. Ik ben blij dat ik die stap heb gezet!”
