Deze week op Qantara een gastbijdrage van fotografe Saskia Aukema. Eind april 2017 opende zij in het Nutshuis in Den Haag haar foto-expositie Too Busy Being Awesome, met daarin foto’s van vrouwen die kiezen voor de niqaab. Hieronder vertelt zij hoe haar project Gesluierd / Veiled tot stand kwam.
Saskia Aukema: “Ik weet niet wat jij van de gezichttsluier vindt, maar ik vond die in het begin nogal heftig om te zien. De eerste keer dat ik er écht mee kennismaakte, was in 2013. Ik werkte aan een andere fotodocumentaire, over bekering tot de islam. Om mijn kennis daarover te vergroten, bezocht ik lezingen in de moskee en zusterbijeenkomsten. Op die manier leerde ik ook steeds meer mensen kennen. Ik werd gastvrij ontvangen, hoorde interessante dingen en voelde me als niet-moslim erg welkom.
Sommige mensen in mijn directe omgeving waren ongerust. Je gaat je toch niet zelf bekeren, vroegen ze, wat in hun ogen gelijk stond aan opgeslokt worden door iets grimmigs en gewelddadigs, want ja, ik kon toch volgens hen ook niet ontkennen dat er veel moslims waren die rare dingen dachten en deden.
Ik wuifde dat weg. De moslims die ik zelf ontmoette, waren niet raarder of minder raar dan de niet-moslims die ik kende. Ik had het naar mijn zin, en vond het geweldig een wereld te ontdekken die voor mij nieuw was.
Kledingstatement
Totdat ik op een dag oog in oog stond met die niqaab. Twee meiden die ik ontmoette, droegen er een, en in één keer was daar onwillekeurig het stemmetje: misschien hadden die mensen al die tijd toch gelijk. Opeens had ik zelf die associaties met extremisme en humorloosheid, en ik kreeg het gevoel alsof ze een statement maakten met hun kleding. Bijna alsof ze zich afzetten tegen mij persoonlijk.
De moslims die ik zelf ontmoette, waren niet raarder of minder raar dan de niet-moslims die ik kende.
Hoewel ik van mezelf altijd had gedacht dat ik zo ruimdenkend was – leven en laten leven – dacht ik op dat moment: gaat dit niet te ver?
Maar tegelijkertijd fascineerde het me het enorm. Waarom raakte ik zo van slag van een stukje stof? En wie zijn die vrouwen die ondanks alle controverse en wetsvoorstellen tóch besluiten die niqaab te blijven dragen? Ik wilde heel graag weten wie die vrouwen waren. Een nieuw fotoproject was geboren.
Beetje bij beetje lukte het me niqaab-draagsters te leren kennen. Ik sprak vrouwen uit alle delen van Nederland, en later ook in Engeland, waar de gezichtssluier in sommige wijken een normaal onderdeel van het straatbeeld is. Die uitgebreide gesprekken vooraf waren niet alleen een prettige manier om elkaar te leren kennen, maar ik noteerde ook gelijk alle verhalen.
Ze vertelden waarom ze zich zo graag sluieren. Niet alleen om een stap extra te doen voor hun geloof, maar sommige vrouwen vinden het een mooi kledingstuk en houden van de anonimiteit. Ruim twintig niqaab-draagsters deden uiteindelijk ook mee aan het fotoproject.
Ander soort portretten
Ik was als fotograaf gewend iemand te portretteren door me op het gezicht te richten, maar in dit geval kon dat vanzelfsprekend niet. Ik moest dus op zoek naar andere middelen om recht te doen aan de persoonlijkheid van de vrouwen die ik ontmoette.
Ik fotografeerde de vrouwen bijvoorbeeld thuis met de kleding die ze graag dragen in privésituaties: soms was dat een prinsessenjurk, soms juist een joggingbroek. Ik fotografeerde ze ook met de foto’s uit hun jeugd. Dan zag je de vrouwen als kind met een bos bloemen na de avondvierdaagse, achter een drumstel of op de schoot bij de kerstman. Sommige foto’s van hun jeugd leken erg op die van mezelf.
Sommige vrouwen vinden het een mooi kledingstuk en houden van de anonimiteit.
Ik fotografeerde kleine, alledaagse dingen: intiem, speels en erop gericht om de vrouwen te leren kennen, zonder politieke lading.
Wetgeving
Toch was die politiek in de praktijk nooit ver weg. In de tijd dat ik werkte aan het project is er veel veranderd. De Tweede Kamer nam – tegen het advies van gezaghebbende instanties als de Raad van State in – een wet aan die de niqaab verbiedt in sommige delen van de maatschappij.
En hoewel de wet nog altijd niet officieel is ingevoerd, laten mensen op straat steeds duidelijker hun ongenoegen blijken over het kledingstuk. Veel vrouwen krijgen geregeld doodsverwensingen naar hun hoofd: ‘Ze moesten een kuil graven en jullie er allemaal in gooien.’
Die maatschappelijke verharding heeft geen invloed gehad op de aard van de fotografie, want die bleef intiem en persoonlijk. Maar het zorgde er wel voor dat ik het steeds belangrijker vond om mijn foto’s en interviews naar buiten te brengen. Om iedereen te laten zien wat ik zelf zag.
Daarom ben ik ontzettend blij dat het Nutshuis in Den Haag het project wil laten zien. De tentoonstelling is te zien tot 8 juni, daarna moet die gaan reizen naar andere openbare locaties in het land.
Expositie en boek
Ook ben ik bezig om er een blijvend document van te maken: een boek. Daarin staan nog weer meer foto’s en interviewfragmenten. Om de vormgeving en de drukkosten te kunnen bekostigen, zoek ik nu de hulp van het publiek: ik ben voor het boek aan het crowdfunden bij stichting Voor de Kunst.
Het is niet het makkelijkste onderwerp om te financieren, maar tot mijn grote vreugde wordt het project gesteund. Heel fijn dat meer mensen vinden dat een boek over dit onderwerp er moet komen. Ook om te onderstrepen hoe belangrijk het is om elkaar te blijven leren kennen, juist als mensen keuzes maken die heel ver van je afstaan.”
@ De expositie gaat sinds april 2017 het land door. U kunt het project volgen via Facebook.
Foto’s: Saskia Aukema, portret: Richard Bank
