‘In jullie dromen!’ Dat is min of meer de boodschap van westerse historici en schrijvers aan het adres van de moslims die enthousiast worden na het lezen van artikelen en video’s met de vraag: ‘Was koning Offa van Engeland uit de achtste eeuw soms moslim?”
In oktober van dit jaar werden we al verrast met het nieuws, dat de Vikingen mogelijk waren beïnvloed door de islam. In een bootgraf uit het Vikingtijdperk was kleding gevonden met versierselen waarin Arabische patronen waren verweven, waaronder de naam ‘Allah’, overigens wel in spiegelschrift. Het vermoeden bestaat dat de Vikingen het idee van het eeuwige leven in het Paradijs met kleding van brokaat en zijde van de islam wel zagen zitten.
Onlangs werd ik attent gemaakt op een YouTube-filmpje over de gouden dinar van de Engelse koning Offa Rex, ook wel Offa van Mercia genoemd, een koninkrijk in het Angelsaksische Engeland. De video – helaas alleen in het Arabisch, zonder ondertitels – toont een deel van de documentaire In search of the Dark Ages uit 1979 van historicus Michael Wood, schrijver van het gelijknamige boek.
Eén van de grootste Angelsaksische koningen ooit
Offa Rex besteeg de troon in het jaar 757 n.C. en overleed in 796. Vele historici beschouwen Offa als één van de grootste Angelsaksische koningen ooit. Toch zijn er in feite maar weinig overblijfselen uit zijn tijd. Zelfs de New Encyclopaedia Britannica schrijft, dat er geen gegevens over koning Offa de achtste eeuw hebben overleefd. En dat is opmerkelijk.
Offa Rex besteeg de troon na een periode van burgeroorlogen, intriges en kort op elkaar volgende regeringen. Hij regeerde eerst alleen in het koninkrijk Mercia, maar wist te profiteren van de instabiliteit van naastgelegen koninkrijken zoals Essex, Sussex, Wessex, Kent en East Anglia en vestigde zijn heerschappij ook daar. Tegenstanders schakelde hij uit; één van hen liet hij onthoofden. Dat wordt hem door sommige hedendaagse historici kwalijk genomen. Uiteindelijk had hij nagenoeg heel Engeland in handen en regeerde hij in de regio ten zuiden van de rivier de Humber, ook wel de Thames genoemd.
Tijdgenoot van Karel de Grote en de kaliefen van de Omajjaden
Keizer Karel de Grote
De achtste eeuw was een opmerkelijke periode in de Europese geschiedenis, omdat Karel de Grote (747-814) aan de ene kant zowel Frankrijk, Duitsland als Italië in handen kreeg, en aan de andere kant het Omajjaden Kalifaat de baas was over een gebied dat zich uitstrekte van het Iberische schiereiland (nu Spanje en Portugal) tot aan Pakistan. In Noord-Europa vond er kerstening plaats door Engelse en Ierse missionarissen zoals Willibrordus en Bonifatius.
Offa stelde mogelijk niet zo veel voor naast Karel de Grote, maar hij was wel zo wijs om zich internationaal te oriënteren. Zo sloot hij handelsverdragen met verschillende rijken en voerde hij financiële hervormingen door in navolging van Karel de Grote. Hij begon met het slaan van zilveren en gouden munten met zijn portret en dat van zijn vrouw Cynethryth.
De gouden mancus of dinar van koning Offa
En over één van die munten gaat het. Het gaat om de gouden mancus of dinar die Offa liet slaan en die al een eeuw lang, sinds 1913, in het Brits museum geëxposeerd wordt. Aan de ene kant staat zijn eigen naam ‘Offa Rex’ met Arabische tekst. Aan de andere kant staat in het midden: ‘Er is geen god behalve Allah, Hij is de Ene en Enige, Hij heeft geen deelgenoten’. In de omranding kunnen we een aya (vers) uit de Koran lezen:
‘Hij is Degene Die Zijn Boodschapper heeft gezonden met de Leiding en de ware godsdienst om deze laten zegevieren over alle godsdiensten’ (Koran, 61:9)
Offa’s gouden dinar
Dit roept de vraag op: waarom zou koning Offa nu een munt hebben geslagen met die tekst? Was hij soms moslim geworden?
Westerse historici en schrijvers zeggen het antwoord te weten. Welnee! Offa’s gouden dinar was slechts een PR-stunt en een geraffineerde truc om handel te kunnen drijven. Toen in 750 n.C. de kaliefen van de Abbasiden hun voorgangers van de Omajjaden hadden afgezet, volgde er een periode van culturele, politieke en intellectuele bloei in het Middellandse Zeegebied, een periode die later bekend stond als de Islamitische Gouden Eeuw. De gouden dinar was dé munteenheid van die tijd. Offa’s eigen homemade dinar was een overtuigende kopie van de dinar van de Abbasidische kalief al Mansoer uit het jaar 754 n.C., waarmee hij het voor Angelsaksische handelaren makkelijk maakte om handel te drijven met het islamitische Spanje. Een bijkomend voordeel zou zijn, dat de munten met zijn naam erop wijdverspreid zouden worden. Of dat zijn intentie was, is niet duidelijk. Wel weten we dat hij zichzelf in 774 n.C. de titel toebedeelde van Rex Anglorum oftewel Koning van de Engelsen.
Paus Leo III
Het Brits museum wijst op de mogelijkheid dat de munt cadeau werd gedaan aan de paus, als onderdeel van de jaarlijkse schenkingen, maar wijst dat eigenlijk ook meteen weer van de hand. Het is in het Vaticaan dat voor het eerst gewag gemaakt wordt van de namaak-dinar van Offa Rex. De koning stond op goede voet met de pausen Adrianus I en paus Leo III. Hij steunde de paus en de christelijke kloosters en stelde aartsbisschoppen aan in het land. Koning Offa werd door paus Leo III zelfs geprezen om zijn vrijgevigheid. Maar toch noemt het Brits museum de schenking van deze gouden dinar onwaarschijnlijk. Alsof de paus een munt met een dergelijke opdruk zou accepteren…
‘Koning Offa hing de islam aan’
De moslimgeleerde en historicus dr. Akram Zahoor, schrijver van het boek Muslim History – 570-1950 n.C., uitgegeven in het jaar 2000, denkt er het zijne van. Hij is ervan overtuigd dat de munt hét bewijs is dat de koning de islam aanhing en dat hij dit door middel van de munt met zijn naam erop publiekelijk bekend maakte. In het artikel dat naar dr. Zahoor refereert, is ook sprake van Al-Kalby – of zoals op een andere website vermeld staat Hicham al Kalbi * – die vermoedt dat Offa naar Spanje is gegaan en aldaar onder de indruk raakte van de grootsheid van de islamitische cultuur en beschaving met als gevolg dat hij moslim zou zijn geworden.
Europese historici en schrijvers vinden de argumenten van Zahoor niet overtuigend. De munt alleen zou onvoldoende bewijs zijn voor de bekering van Offa. Zij wijzen ook op de Latijnse inscriptie op de munt die ondersteboven staat ten opzichte van de Arabische tekst. Daarnaast zou het Arabische woord voor jaar niet netjes zijn afgemaakt, wat een Arabier wel zou doen. Voor de historici blijkt daaruit dat noch Offa noch zijn muntenmakers Arabisch konden lezen. Een ander argument dat zij aandragen is dat de eerste vertalingen van de Koran in het Latijn en Engels van na Offa’s tijd zijn. Hieruit trekken ze de conclusie dat hij niet begreep wat hij liet drukken. Er waren bovendien meerdere westerse namaak–dinars met Arabische teksten erop in omloop, dus zo bijzonder was die munt van Offa niet.
Graf van koning Offa niet terug te vinden
Volgens Britse moslims blijven er toch nog veel vragen onbeantwoord. Er zijn sinds 2000 meerdere academici die zich over de kwestie buigen, zo blijkt uit The Oxford Handbook of European Islam. Want er zijn een paar zaken die opmerkelijk zijn. Behalve een enorm lange dijk die koning Offa liet bouwen als grens met Wales, is er maar weinig terug te vinden over deze grote koning. Zo zijn er nauwelijks geschriften over hem bewaard gebleven en in de geschriften die er zijn, missen er delen. Hij zou ook wetten hebben vervaardigd, maar die zijn niet bewaard gebleven. Zelfs zijn graf is niet terug te vinden!
Waarom ontbreken (delen van) geschriften? Waarom is er zo weinig bekend over Offa? Er staan verschillende verklaringen op het internet voor de ontbrekende informatie, alhoewel deze niet op wetenschappelijk onderzoek lijken te zijn gebaseerd. Eén van de theorieën is dat het Vaticaan geschriften, waaruit zou blijken dat Offa moslim was geworden, heeft laten verbranden. Offa zou kenbaar gemaakt hebben dat hij geïnteresseerd was in de islam. Toen heeft men hem de mond gesnoerd; hij zou vermoord zijn in 796 n.C. Het Vaticaan heeft wel meer geschriften verbrand, dus zo onlogisch is die gedachte niet.
Over het graf is bekend dat Offa na zijn dood zou zijn opgebaard in een kapel op een rivierbank en dat de kapel inclusief graf later mogelijk zou zijn weggespoeld. Maar dan zouden daar toch nog resten van terug te vinden moeten zijn? Daarnaast was ook het paleis van Offa tot voor kort onvindbaar. Historicus Michael Wood legt in de al eerder genoemde documentaire uit, dat een luchtfotograaf in 1990 de contouren vastlegde van wat eens het paleis van koning Offa moet zijn geweest. Wood laat ons de archeologen zien die opgravingen verrichten op de plek waar eens het paleis moet hebben gestaan.
Daarnaast is het vreemd dat de Engelse geschiedenisboeken doorgaans zwijgen over de gouden munten, terwijl ze wel de mond vol hebben over de zilveren penny’s? Is het misschien omdat ze er geen verklaring voor hebben en de kwestie daarom liever uit de weg gaan? De munt was klaarblijkelijk niet de enige imitatie van de dinar, maar wel de enige imitatie met een puur islamitische tekst erop.
Nog veel vragen
Al met al lijkt het toch onwaarschijnlijk dat koning Offa moslim is geworden. Tot nu toe is de gouden namaak-dinar zelf het enige bewijs. En ook al zouden geschriften over hem zijn vernietigd of verdonkeremaand, als Offa Rex in Spanje was geweest, hadden islamitische bronnen daar toch ook gewag van gemaakt?
Toch roept de afwezigheid van informatie over zijn leven veel vragen op, die de historici ook niet weten te beantwoorden. Duidelijk is in elk geval dat er – eerder dan vermoed – ook in de achtste eeuw al betrekkingen waren tussen de islamitische wereld en West-Europa. De gouden dinar van Offa Rex markeert, wat de Britse moslimgemeenschap betreft, het beginpunt op de tijdlijn van ‘De historische wortels van de islam in Groot-Brittannië’.
* Een zoektocht op het internet naar de historicus Hisham al-Kalby levert wel resultaat op, maar dan wel naar iemand met die naam en die functie die leefde in de achtste eeuw. Een hedendaagse Al-Kalby of Al-Kalbi zoeken op Google levert niets op.
Hoofdfoto: wikimedia
