Nu de Ramadan net ten einde is, zie ik dat het vasten dit jaar voor mijn dochters van 12 en 16 jaar best wel ingrijpend is geweest. Toen ze jonger waren deden ze ook al parttime mee, maar de laatste jaren is het – zeker voor de oudste – voor het “echie”. Wel een verschil met toen ik 18 jaar geleden als verse bekeerling met vasten begon. Dat was in de wintermaanden, met een iftar rond half 5 ‘s middags.
Dat Ramadan een belangrijk overgangsritueel is voor moslimkinderen op weg naar volwassenheid, daar was ik me al van bewust. De Amerikaanse moslima Hina Khan verwoordt dit heel mooi in haar artikel How to make fasting a rite of passage.
Ramadan als overgangsritueel
Hina Khan
Khan: “Als ik lezingen over islam geef in kerken, krijg ik vaak de vraag hoe we onze kinderen zover krijgen om mee te vasten. Meestal moet ik dan een glimlach onderdrukken. Want de vraag zou eigenlijk moeten zijn hoe we hen ertoe bewegen om juist (nog) níet te vasten. In bijna alle moslimgezinnen die ik ken, wilden de kinderen al hun tanden zetten in deze derde pilaar van de islam, vóórdat hun ouders het gevoel hadden dat ze geestelijk en lichamelijk klaar waren voor deze uitdaging. Bij de meeste kinderen komt dit moment als ze tussen de 6 en 8 jaar oud zijn.
Om aan het enthousiasme van de kinderen tegemoet te komen, beginnen de meeste ouders met een afgezwakte vorm van het echte vasten. Bijvoorbeeld door hun kinderen de lunch over te laten slaan of tussen ontbijt en lunch geen water te laten drinken; eigenlijk voldoet alles dat helpt om de kinderen het gevoel te geven dat ze er qua vasten een beetje bij horen.
Een uitdaging die kinderen graag aangaan
Wat maakt dat kinderen zo’n enorme uitdaging willen aangaan, waar zelfs de meeste volwassenen tegenop zien? ‘Precies dat!’, zei een vriendin tegen me. ‘Als je weet dat je iets volbrengt dat je ouders eigenlijk te zwaar voor je vinden, dan wil je als kind juist die uitdaging aan gaan. Zeg je tegen ze dat het te zwaar is en ze zullen je willen laten zien dat je ongelijk hebt!’
Een vriendin van mij die zich op latere leeftijd bekeerde, kijkt er iets anders naar. Zij ziet het vasten als een overgangsritueel: “Toen ik tiener was (red. en nog geen moslim), wilde iedereen er ouder uitzien en snel volwassen worden. En dus ging je roken of drinken of experimenteren met sex. Allemaal tekenen van ‘volwassenheid’ in onze ogen.
Als moslim krijg je die verwarrende boodschap niet van “Nee, jij mag niet (red. want je bent nog kind), en ja, hij mag wel (red. want hij is al groot). Een moslim mag die dingen sowieso niet. Of je 12 bent, 21, 65 of 82 jaar; haram (verboden) geldt voor iedereen. In de ogen van een moslimkind is juist het vasten iets dat alleen de volwassenen mogen. Dus voor hen is Ramadan dé manier om bij de Grote Mensen Club te horen.”
Vasten als de normaalste zaak van de wereld
Ik denk dat ze gelijk heeft. Ik heb het ook zien gebeuren bij mijn eigen zoons, hun klasgenoten en de kinderen van vrienden. Alhamdoelilah, we hebben ze nooit hoeven overtuigen dat ze moeten vasten. Het was iets waar ze naar uit keken: het moment waarop ze ook mochten ‘meedoen’. Het is belangrijk dat je als ouders een omgeving maakt waarin vasten de normaalste zaak van de wereld is en iets dat veel voldoening en een goed gevoel geeft. Zelfs al ben je als vastende soms moe, dorstig of hongerig.
Zorg als ouders dat vasten de normaalste zaak van de wereld wordt
Wij proberen op verschillende manieren onze kinderen de liefde voor de maand Ramadan mee te geven. We betrekken daar ook onze familie, naaste vrienden en hun kinderen bij. We beginnen de maand met een uitstapje naar een plek in de natuur waar we samen met een groep kinderen wachten op het zien van de nieuwe maan.
Maak speciale Ramadan tradities
Gedurende de maand organiseren we om de beurt de iftar (maaltijd waarmee je het vasten verbreekt) en maken we jaarlijks terugkerende tradities rondom het eten. Dat kan op veel verschillende manieren. We laten de kinderen medjool dadels vullen met roomkaas en walnoten, laten ze experimenteren met het maken van de lekkerste milkshakes of koekjes bakken en versieren.
Ons huis versieren we met lichtjes en slingers en we maken vóór de maand begint een eigen Ramadankalender. We vullen mooi versierde doosjes met koekjes voor onze buren. En laten onze kinderen kaartjes schrijven over waarom Ramadan voor ons als moslims zo belangrijk is. En natuurlijk gaan we de doosjes daarna persoonlijk langs brengen! Thuis hebben we vaak Koran recitatie aanstaan, zodat Gods woorden door ons hele huis klinken.
Positieve herinneringen opbouwen
Minstens eenmaal in de maand Ramadan spreken we met een grote groep kinderen af voor suhoor (ontbijt voordat de zon opgaat). We doen dat in het pannenkoekenhuis dat ook ‘s nachts open is. Deze traditie is inmiddels zo populair geworden in onze buurt, dat de eigenaar van het restaurant meer personeel moest aannemen voor de Ramadan! Op de ochtend van Eid al Fitr (het feest dat het einde van de Ramadan markeert) dekken we de tafel met alle cadeautjes en hangen we kleurige ballonnen op. Extra felicitaties zijn er voor de kinderen die voor de eerste keer de hele maand Ramadan hebben mee gevast.
Het is van groot belang dat kinderen positieve herinneringen opbouwen rondom de maand Ramadan, zodat ze ook echt gaan uitkijken naar deze speciale maand. Maar ze mogen ook weten dat ons geloof hard werken is. Het in de praktijk brengen van de islam vraag om écht delen, échte opoffering, écht graven in je binnenste om te zien wat je waard bent. We hopen dat onze kinderen zich ontwikkelen tot gelovigen die zullen zeggen ‘we horen en we gehoorzamen’ (Koran, 2:285) als het gaat om het voldoen aan de regels van God. En vasten is daar één van!
Maak mooie Ramadanherinneringen, zodat kinderen ook echt gaan uitkijken naar deze speciale maand
Ramadan brengt mensen bij elkaar
Ik heb onlangs twee volwassenen ontmoet die helaas geen moslim meer zijn, maar wel in die traditie zijn opgegroeid. Wat me fascineerde is dat ik merkte dat ze vanuit hun jeugd vooral Ramadan missen. Ze voelen zich een soort ‘buitengesloten’ als ze nadenken over het feit dat wereldwijd 1,6 miljard moslims gezamenlijk het vasten doorstaan en zij degenen zijn die toekijken. Ramadan is echt een periode die mensen nader tot elkaar brengt en het is zaak om onze kinderen daar zo vroeg mogelijk bij te betrekken.
Vasten is bovendien een uitstekend middel om geduld en doorzettingsvermogen aan te leren. Als je als kind je ouders hoort zeggen dat je je vasten best voortijdig mag verbreken, wil je juist niet opgeven, schud je je hoofd en zet je door. Dat zijn lessen die je alleen in de praktijk kunt leren! Als kinderen iets ouder worden, beginnen ze ook de volgende wijze woorden van onze profeet vrede zij met hem te begrijpen: ‘Als iemand leugens en andere slechte daden niet opgeeft, dan heeft Allah er geen behoefte aan dat diegene zijn eten en drinken (voor Hem) opgeeft.’ (Boechari)
Vasten als goede daad voor Allah
Geef ze mee dat elke goede daad die ze doen – behalve het vasten! – op de een of andere manier goed is voor henzelf én zichtbaar voor anderen. Daarom zegt Allah ook: ‘Iedere daad van de zoon van Adam is voor hem, behalve het vasten. Het vasten wordt voor Mij gedaan en Ik zal hem ervoor belonen.’ (Boecharie en Moeslim).
Ik vertelde mijn zonen al van jongs af aan: ‘Je kunt vals spelen met vasten zoveel als je wilt, maar alleen jij en Allah kennen de waarheid. Vasten is puur tussen jou en Hem en Hij is het die je er op een dag voor zal belonen insh’Allah.’ Daarom leerde de profeet ons om tijdens het vasten óók te denken aan het Hiernamaals: ‘De vastende persoon heeft twee dingen waar hij blij om kan zijn: als hij zijn vasten breekt, is hij blij met zijn maaltijd en als hij zijn Heer ontmoet, is hij blij met zijn vasten.’
Vasten is puur tussen jouw en Allah, alleen jij en Hij weten de waarheid.
De keuze om wel of niet te vasten
Tijdens het schrijven van dit artikel vroeg ik mijn jongste zoon: ‘Vertel me eens, waarom vast je eigenlijk?’ ‘Ik weet het niet, ik doe het gewoon’, was zijn antwoord. Hij ging er een beetje bij hangen en keek me niet echt aan, ten teken dat hij op dat moment geen zin had in een lang gesprek over dit onderwerp. Maar toen opeens ging hij rechtop zitten en zei: ‘Ik vast omdat iedereen om me heen vast en omdat het goed is om te doen. Als ik later groot ben, moet ik ook vasten, dus ik kan het net zo goed nu al proberen.’
Na een korte denkpauze voegde hij er nog aan toe: ‘Als de keuze om wel of niet te vasten er niet was, zou ik denk ik niet uit mezelf gaan vasten. Maar ik heb de keuze wel en kies ervoor om te vasten. En trouwens, ik weet dat Allah het voor me opschrijft, dus het is nooit voor niets.’ En zo is het maar net.”
Irene vertaalde al eerder werk van Hina Khan over kinderen en islam: Geef het gebed de speciale plek die het verdient en Een goede vader is onvervangbaar.
