Het is me overkomen, ik ben geslagen door mijn man. Niet omdat hij dat zo graag wilde of een narcist is. Nee, omdat hij een mens is en zijn woede en onmacht voor zijn gevoel alleen maar kon omzetten in klappen. Naar eigen zeggen omdat hij niet wist hoe hij anders mij – en daarmee zijn pijn over mijn emotionele uitbarsting – kon stoppen. Alhamdoelillah was hij er eerlijk over en heeft hij niet het ‘mannen-mogen-slaan’-vers uit de Koran gebruikt om zijn actie van huiselijk geweld goed te praten.
Het is waarschijnlijk de meest besproken en fout geïnterpreteerde aya uit de Koran:
Mannen zijn de beschermers en onderhouders van vrouwen, omdat Allah de één boven de andere heeft gesteld en omdat zij uitgeven uit hun middelen. Daarom zijn de goede vrouwen vroom en gehoorzaam (aan Allah) en in afwezigheid van hun man waken zij over wat Allah hen bevolen heeft te bewaken. En wat betreft hen (echtgenotes) waarvan jullie ongehoorzaamheid vrezen: waarschuw hen (eerst), weiger (vervolgens) het bed met hen te delen, en (als dat niet helpt) slaat hen (licht). Indien zij weer gehoorzaam zijn, zoek dan niets tegen hen. Waarlijk, Allah is Verheven, Groots. (Koran, 4:34).
Zonder context
Voor mij is het verwerken van het geslagen worden een belangrijke persoonlijke les geweest. Ik heb veel gehad aan de tafsir (Koranuitleg) van Nouman Ali Khan waarin hij uitlegt hoe aya 34 uit soera Al Nisa (het hoofdstuk De Vrouwen) een klassiek voorbeeld is van hoe een vers uit de Koran – als het zonder context geciteerd en begrepen wordt! – kan leiden tot grote misvattingen.
Wat me daarin vooral raakt, is hoe het ongelofelijk waardevolle advies van Allah op die manier voor ons onzichtbaar wordt.
Voor mij is deze aya inmiddels een dubbele reminder. Ik besef nu hoe belangrijk het is om te leren hoe je met je frustratie en emoties kunt omgaan. En hoe het voorbeeld van de profeet vrede zij met hem en de Koran als leiding daarbij onontbeerlijk zijn. Ook heeft het me dieper inzicht gegeven in hoe je als echtgenoten met elkaar zou moeten omgaan: als elkaars beschermers, als gelijken in geloof en elkaar steunend vanuit je eigen sterke kanten, zonder er iets voor terug te verwachten.
Het is van groot belang – voor zowel mannen als vrouwen! – om te begrijpen dat de Koran juist niet uitnodigt tot huiselijk geweld. Er zijn helaas nog steeds mannen die klappen geven beschouwen als iets dat er nu eenmaal bij hoort in een huwelijk. Misschien ook omdat ze zijn opgegroeid met een vader die hun moeder sloeg. Ook weten we als gemeenschap vaak niet hoe we met agressie moeten omgaan en hoe we aanvaller én belaagde beiden kunnen helpen.
Koran als groot geschenk van Allah
Nouman Ali Khan begint zijn tafsir van aya 34 met een heel belangrijk uitgangspunt. Als dienaren van Allah moeten we de Koran bestuderen vanuit een gevoel van nederigheid, waarbij we Zijn woorden beschouwen als een groot geschenk. Vanuit het gevoel dat alles wat de Koran ons leert een manifestatie is van Zijn ultieme Zorg en Genade.
Tegelijkertijd stelt Khan vast dat veel verzen in de Koran vertroebeld worden door meningsverschillen binnen de moslimwereld én aantijgingen tegen de islam van buitenaf. Veel moslims worden in verlegenheid gebracht als ze bevraagd worden over de door anderen controversieel beschouwde verzen in de Koran, omdat ze zelf ook intens verward zijn. Het is daarom belangrijk om aan jezelf en anderen toe te geven dat je dit soort verzen (nog) niet begrijpt.
Hoe een huwelijk zou moeten zijn
Khan legt uit hoe het eigenlijk een schande is om deze intens mooie aya zo uit zijn context te halen: “Alles wat de Koran ons leert is in balans. Zo ook in deze aya, die duidelijk uit twee delen bestaat. In het eerste deel staat hoe een huwelijk zou moeten zijn. Als je dit uitgangspunt niet snapt en diep van binnen voelt, kun je het tweede deel niet goed plaatsen. Want dat tweede deel gaat over hoe je moet handelen als het mis gaat. Veel regels in de Koran gaan over de uitzonderingen. Het zijn regels die beschrijven hoe je met grensgevallen moet omgaan. Eigenlijk net zoals alle wereldlijke wetboeken dat doen. De Koran leert je hoe te handelen als je het zelf niet meer weet. Zodat je goed doet voor jezelf én je omgeving.”
Alles wat de Koran ons leert is in balans
De tweede helft van aya 34 gaat over een uitzonderlijke situatie. Het is pertinent géén algemene regel dat je je vrouw mag slaan – ook niet heel licht, zoals sommigen uitleggen. Huiselijk geweld is onaanvaardbaar! Het is juist een specifiek stappenplan dat Allah ons voorlegt mocht het op een specifieke manier echt uit de hand lopen. Maar daarover later meer.
Het woord qawwam
Eerst duikt Khan in de grammatica van de aya. In de Nederlandse vertaling hierboven is het Arabische woord qawwam vertaald als ‘beschermers en onderhouders’. Het woord heeft op geen enkele manier te maken met autoriteit, daar zijn woorden voor als sultan en izza. We mogen ook niet onze eigen interpretatie op de aya leggen. Daarmee doe je niet alleen vrouwen onrecht aan, maar ook Allah. Elke aya is al superkrachtig van zichzelf, die moeten we als mens niet proberen te begrenzen met onze beperkte geest.
De stam qawwam staat voor serieuze toewijding en ergens voor zorg dragen. Het woord is verwant aan Al Qayyoem, een van de 99 namen van Allah. Dit betekent dat we extra voorzichtig moeten zijn in hoe we dit woord beoordelen, omdat Allah het gebruikt om zichzelf te beschrijven. Van alle talen heeft het Arabisch van Allah de eer gekregen om de taal van de Koran te worden. En daarbinnen zijn er dan nog eens 99 namen die Allah beschrijven, dus die zijn helemaal eervol.
Doordat Allah kiest voor de grammaticale vorm qawamunna, drukt Hij uit dat het om een handeling gaat die heel vaak herhaald wordt. De Koran beschrijft de mannen hier als partners die op een constante en consequente manier laten zien dat ze voor de vrouwen zorgen, op een toegewijde manier. Dit betekent dat ze niet passief kunnen zijn in de relatie met hun echtgenotes. Mannen kunnen niet zeggen “ze weet toch dat ik van haar hou”, zonder die woorden regelmatig kracht bij te zetten met acties.
Wie is er bevoorrecht?
Grammaticaal staat er ook niet dat Allah de man boven de vrouw bevoorrecht heeft. Allah geeft aan dat hij de een boven de ander bevoorrecht heeft. In sommige gevallen zijn dat de vrouwen, in andere gevallen de mannen. Aya 34 leert ons dat mannen niet een bevoorrechte positie hebben, maar juist een positie met verantwoordelijkheid. Je kunt ook zeggen dat in deze aya de vrouw de ‘bevoorrechte’ is, omdat zij recht heeft op (financiële) verzorging door haar man en daarbij volledige zeggenschap heeft over haar eigen geld.
Voor een gelovige man is deze verantwoordelijkheid die hij van Allah krijgt een last die hij draagt, want het is iets waar hij door Hem over zal worden ondervraagd. Het huwelijk zou voor een man gebaseerd moeten zijn op de bereidheid om zijn geld uit te geven aan zijn echtgenote. Daarom begint het huwelijk met een mahr (bruidschat), die symbool staat voor dat je als man klaar bent om je vrouw te onderhouden. Ergens bewust geld aan uitgeven is er bewust voor zorgen.
Khan zegt geschokt te zijn als hij hoort van mannen die hun vrouw zeggen dat ze niet zomaar ‘zijn’ geld kunnen uitgeven. Het is vernederend dat vrouwen om geld voor het huishouden en zichzelf moeten bedelen. Dan ben je geen qawwam. In sommige culturen gedragen mannen zich alsof ze hun vrouwen een gunst hebben gedaan door met ze te trouwen. Dat ze blij moeten zijn dat ze zijn uitgekozen uit twintig ‘aanbiedingen’. Dat ze dankbaar moeten zijn en niet moeten klagen. De ouders, broers, zussen, kinderen, neven en nichten zijn de echte familie. Vrouwen bespotten en als tweederangs familielid behandelen is soms helaas de werkelijkheid, ook in moslimgezinnen.
De balans in een huwelijk
Tegenover de verantwoordelijkheid van de man in aya 34, zet Allah de loyaliteit van de vrouw. Daarom ligt in deze aya de nadruk op gehoorzaamheid aan Allah. Omdat daaruit automatisch voortvloeit dat de vrouw haar man goed zal behandelen. Vrouwen zijn over het algemeen voorzichtiger, bedachtzamer en spiritueel meer bewust van zichzelf en hun omgeving.
Khan laat ons nadenken over hoe bijzonder deze beschrijving van de functie van het huwelijk eigenlijk is. Hoe de basis is dat je de zwakheid van de ander verzacht en je de sterke kanten in elkaar aanwakkert. En hoe een gezonde band tussen beide echtgenoten ook zal leiden tot een gezonde band met hun kinderen. Allah brengt alles in balans. Voor ons is het belangrijk te beseffen dat we allemaal dienaren zijn van Allah en we dus niet elkaar moeten (willen) aftroeven.
Geen concurrentie of strijd
Sayyid Qutb schrijft over dit ‘aftroeven’ het volgende in zijn serie ‘In de schaduw van de Koran’: “God, die de mensheid schiep, is de Degene die de dualiteit onderdeel maakte van de menselijke natuur zoals dit ingebed is in de hele schepping:
“En Wij schiepen alles in paren, zodat jullie beseffen (dat alleen Allah Eén is).”
(Koran 51:49)
Vervolgens maakt Hij van het menselijke paar twee helften van dezelfde ziel:
“Mensheid, vrees jullie Heer, die jullie schiep uit een enkele ziel, en die daaruit zijn partner schiep.”
(Koran, 4:1)
Een van de doelen van de ontmoeting van de twee helften van dezelfde ziel is dat het leidt tot vreedzaam samenleven en dat het troost en plezier biedt aan zowel het lichaam als de ziel. Het is onzinnig en nutteloos om de zaken zo af te schilderen alsof er sprake zou zijn van concurrentie of een strijd tussen de seksen waarbij er punten en overwinningen te behalen vallen. De poging door sommige schrijvers om de vrouw in diskrediet te brengen en hen allerlei slechte eigenschappen toe te dichten is onzinnig, of het nu uit naam van de islam wordt gedaan of onder het mom van een wetenschappelijke analyse. Er is in de verste verte geen sprake van een strijd. Er bestaan slechts verschillen in eigenschappen en talenten.”
Allah toont begrip voor de overmacht die een man kan voelen
Dan nu door naar wat Nouman Ali Khan het ‘sappige’ deel noemt, het tweede deel van aya 34. Hij begint met de vaststelling dat er een bekende hadith sahih (authentieke overlevering) is waarin de profeet zegt: “Sla de vrouwelijke dienaren van Allah niet.” Waarom gebruikt de profeet hier het woord dienaren en heeft hij het niet simpelweg over vrouwen? Dat is omdat je – als je de dienaar van Allah slaat – je het aan de stok krijgt met Allah. En dat wil je als man natuurlijk niet!
Waar zijn mannen bang voor?
In aya 34 verwijst het slaan naar ‘de vrouwen waarvan jullie ongehoorzaamheid vrezen’. Het Arabische woord dat Allah gebruikt voor ‘ongehoorzaamheid’ is noeshoez. Dat zou je eigenlijk beter kunnen vertalen als ‘opstand’, omdat het verwijst naar iets dat opspringt of borrelt (zoals bijvoorbeeld kokend water).
Nog belangrijker is dat Allah het woord ‘vrezen’ gebruikt. Dat is niet echt een logisch woord op deze plek. Want wanneer is een man echt bang voor zijn vrouw? Niet als hij boos is op iets wat ze wel of niet gedaan heeft. Allah weet wat diep van binnen die grootste angst is: als een man denkt of vermoedt dat zijn vrouw niet meer loyaal is. Het is niet voor niets dat Allah in het eerste deel van de aya zo specifiek spreekt over de loyaliteit van de vrouw.
Het woord ‘opstand’ wil zeggen dat de man een vermoeden heeft dat zijn vrouw ontrouw is (of in die richting gaat) of dat ze gedachtes daarover heeft. Wat kan een man in zo’n situatie doen? Met zijn vrouw praten over zijn vermoeden en haar vragen de situatie van zijn kant te bekijken, is een goede eerste stap. Want de kans is groot dat hij het mis heeft en zij zich juist emotioneel in de kou voelt staan.
Maar wat als hij merkt dat zijn vrouw het vermoeden dat hij heeft wegwuift en zij er juist nog een schepje bovenop doet? Dan kan hij zelf ook een stap verder gaan. Dat is de tweede stap die in de aya genoemd wordt: het niet meer in het echtelijke bed slapen. Als een vrouw dat duidelijk geen probleem vindt – eindelijk het grote bed voor haar alleen! – dan is de emotionele scheiding eigenlijk al een feit.
Uitzondering op de regel
Als de man dan aanwijzingen denkt te hebben (of zien) van werkelijke ontrouw, is de derde stap – een fysieke uitbarsting! – bijna onafwendbaar. Moslim of niet, dit is hoe het bij de meeste mannen werkt, getuige ook de vele passiemoorden die worden gepleegd. Moorden die we niet voor niets ook wel feminicide (moord op vrouwen) noemen. Allah geeft de man in deze aya niet het recht om te slaan, en zeker niet om te doden of te verwonden. Allah toont wel begrip voor de overmacht die de man op dat moment voelt. Het is niet voor niets dat Allah aan het eind van de aya de man nog eens herinnert aan het feit dat Hij – Allah – de Allerhoogste is. En dus niet de man die hoger is dan de vrouw.
Deze aya is vooral een oproep aan mannen om goed te kijken naar het voorbeeld van de profeet vrede zij met hem, die nooit iemand sloeg en zeker zijn vrouwen niet. Het slaan in aya 34 is een beschrijving van een menselijke actie (gevolgd door een advies van Allah) en dus zeker geen algemene regel. Integendeel.
Streven naar verzoening
Aya 35 is eigenlijk de vierde – en mijns inziens – belangrijkste stap in het proces. De oproep naar het streven tot verzoening. Het slaan is een signaal dat er te intense emoties zijn bij de man (en daardoor ook bij zijn vrouw). Dit is een duidelijk teken dat de echtgenoten het zelf niet meer kunnen oplossen. Er moet interventie komen van buiten. Dat is niet een keus, dat is een opdracht van Allah:
Als jullie een breuk tussen hen beiden vrezen, wijs dan bemiddelaars aan, één van zijn familie en de andere van haar familie. Als zij beiden vrede wensen, zal Allah hun verzoening verzorgen. Waarlijk, Allah is voor altijd Alwetend, Kennend (Koran, 4/35).
Allah legt hier ook een deel van de verantwoording bij de ‘buitenstaanders’ die het mis zien gaan. Ook zij hebben een duidelijk aandeel in dat het niet verder komt dan stap 2. Het slaan moet koste wat kost vermeden worden, voor de vrouw én voor de man.
Angst voor verwaarlozing
Nu zul je je misschien afvragen, wat gebeurt er dan als een man noeshoez (opstand) heeft. Wat is dan de aanpak? Het antwoord daarop vinden we verderop in soera Al Nisa:
En als een vrouw wreedheid of verwaarlozing van haar man vreest, is er geen zonde voor hen als zij beiden tot voorwaarden voor vrede tussen hen komen; en vrede stichten is beter (Koran, 4/128).
Een vrouw moet gelijk hulp vragen van buiten, want een man is in staat tot fysiek geweld door zijn grotere lichamelijke kracht. Dit betekent dat als het mis gaat, het gelijk ook echt goed mis kan gaan. Vaak is een vrouw in dit soort gevallen zo loyaal én bang voor haar echtgenoot, dat ze smoesjes verzint over de tekenen van mishandeling. Hier ligt dus een nóg grotere verantwoordelijkheid bij de omgeving. Kijk dus niet weg, maar help zowel de man als de vrouw.
Emotioneel losraken
Mijn conclusie is dat aya 34 in feite helemaal niet gaat om ‘mogen slaan’. Het is juist een waarschuwing om te begrijpen wat er kan gebeuren als je emotioneel los raakt van elkaar in het huwelijk. Dat is voor mij de kern én mijn leerpunt. Ik begreep al dat het slaan bij mijn man uit onmacht was. Wij hebben uiteindelijk wel gezien dat we elkaar emotioneel aan het verliezen waren.
Mijn oproep aan iedereen met noeshoez is: doe er alles aan om het slaan te vermijden en probeer te werken met mediators van buiten. Dit hoeft geen familie te zijn; er zijn inmiddels voldoende therapeuten met een islamitische achtergrond die de noeshoez bespreekbaar kunnen maken. Vraag leiding aan Allah en durf hulp te vragen aan je broeders en zusters. En wees er op dezelfde manier voor hen als dat nodig is.
Op verzoek van de schrijfster plaatsen we dit artikel uit naam van de redactie. Het artikel is een samenvatting van de onderstaande lezing van Nouman Ali Khan. Hoofdfoto: Flickr.com
