Ik woon al bijna 20 jaar in Turkije, een islamitisch land. Het grote voordeel van wonen in een land waar islam de belangrijkste godsdienst is – vind ik – dat je overal en altijd je gebeden kunt verrichten.
Bidden en shoppen
Tokat heeft sinds kort een groot overdekt en modern winkelcentrum. Er doorheen lopend, waan ik me in Nederland. Ik slenter langs bekende winkelketens, zoals H&M, Koton, Madam Cocco en Yves Rocher. Het geheel ademt een Europese sfeer uit. Het winkelende publiek is heel divers; ouderen, jongeren, bedekte en onbedekte vrouwen en jonge meiden met strakke jeans. In de verte op de achtergrond klinkt buiten de oproep tot het gebed, de adhan. Ik kijk op mijn horloge en zie dat het tijd is voor het middaggebed.
Op de begane grond van het winkelcentrum zijn twee mescids (gebedsruimten). Eén voor mannen en één voor vrouwen. Ook is er een aparte plek om woedoe te doen. Ik betreed de mescid en zie dat het behoorlijk druk is. Ik verricht mijn gebed, blijf een tijdje zitten en observeer de ruimte en de biddende vrouwen. Tegen de muur van de mescid staan allerlei tassen gevuld met gekochte koopwaren; er is dus behoorlijk geshopt. Maar toch maken deze vrouwen tijd vrij om hun gebed te verrichten. Ze onderbreken hun jacht naar koopjes en staan stil en buigen voor hun Schepper. Er komt een jonge vrouw binnen, haar handen vol met tassen en haar baby. Ze gaat zitten en in een hoekje en geeft ze haar baby de borst. De baby valt in slaap en de moeder legt haar baby voorzichtig op het tapijt neer, met een gebedskleedje er overheen. Ze loopt naar de woedoe ruimte, doet woedoe, verricht haar gebed, pakt haar kind op en verlaat de mescid, wellicht om weer verder shoppen.
Ze onderbreken hun jacht naar koopjes en staan stil en buigen voor hun Schepper
In een hoek van de mescid hangen rokken en sjaals voor vrouwen die zich willen bedekken voor het gebed. De medewerkster van de beveiligingsdienst – die een uur geleden mijn tas onderzocht – komt binnen; ze is in uniform, een broek en een blauw overhemd en ze loopt naar de rokken en sjaals, maakt haar keuze en bedekt zich voor het gebed. Snel daarna keert ze terug naar haar werkplek.
Iedere keer als ik hier ben en de biddende vrouwen zie, voel ik me zo blij en dankbaar dat deze voorziening er is. Zo’n gebedsplaats in een winkelcentrum was haast ondenkbaar in de tijd voordat de AKP-partij het land ging regeren. Maar ik ben ook verwonderd, omdat er in dit moderne en drukke winkelcentrum vrouwen en mannen zijn die hun aandacht voor materiële zaken opschorten en aandacht besteden aan hun plicht van het vijf keer per dag bidden. Ik doe het zelf ook, maar toch blijf ik me iedere keer weer verbazen en het raakt me diep. Waarschijnlijk omdat het herinneringen bij me oproept van vroeger in Nederland.
Het gebed en in Nederland
Vroeger in Nederland was er iedere dag de spanning van “hoe en waar kan ik mijn gebed verrichten”. Ook nu nog voel ik dat als ik als bezoeker in Nederland aankom. Het was altijd een strakke planning. Als ik ging shoppen dan verrichtte ik eerst thuis mijn gebed. Sprong dan op de fiets en deed mijn winkelronde in een vrij hoog tempo. Zo was ik – vooral in de winter, waarin de gebedstijden dicht op elkaar volgen – weer op tijd thuis voor het volgend gebed. Het lekker langzaam winkel uit en winkel in was er dan niet bij.
Op mijn werk had ik de eerste jaren een aparte ruimte waar ik kon bidden, maar na een verhuizing naar een ander gebouw was die mogelijkheid er niet meer. Ik deelde een werkkamer met een collega en als die weg was deed ik gestresst en in een razend tempo mijn gebed. De grootste stress was echter het verrichten van woedoe bij de wasbakken in de wc-ruimte. Zeker als ik net mijn voeten in de wasbak plaatste en er een collega binnenkwam, die dan verwonderd, zo niet misprijzend, naar mijn handelingen keek. Natuurlijk probeerde ik altijd mijn woedoe te verrichten als de ruimte vrij was, maar dat was vaak niet haalbaar.
Voor mijn werk moest ik regelmatig het land in. Iets dat ik heel leuk en afwisselend vond. Soms was ik voor cursussen een paar dagen in een hotel en dan was er geen probleem met bidden. Maar als ik in één dag op en neer moest reizen met de trein, zorgde het gebed voor veel gedoe en stress. Want dan moest ik iets regelen om ergens te kunnen bidden. Toch kreeg ik vrijwel altijd medewerking van het personeel. Als ik – met hoofddoek en dus duidelijk herkenbaar als moslima – vriendelijk en met een ‘doelbewuste’ glimlach op mijn gezicht vroeg of er een plek was waar ik zou kunnen bidden, was dat toch nooit echt een probleem.
Maar ik schrijf nu over de jaren negentig, dus ruim voor de terreuraanslagen op de Twin Towers in New York. Toen was er veel openheid en ook nieuwsgierigheid naar mijn moslima zijn en alles wat daarbij kwam kijken. Ik denk dat als ik nu anno 2016 in een conferentieoord zou vragen of ik ergens kan bidden, ze me aankijken alsof ze water zien branden en doodsbang zijn dat ik wellicht ergens een bom zal plaatsen. Of overdrijf ik?
Gelukkig waren er in de paar ziekenhuizen die ik de afgelopen jaren in Nederland heb bezocht, wel een gebeds- en woedoe ruimte aanwezig en ook op Schiphol heb ik gebruik kunnen maken van een multireligieuze gebedsruimte. Wat was ik daar blij mee!
Je vrij kunnen bewegen
Als je de seculiere Turkse media en de meeluisterende Nederlandse media mag geloven, is het met de democratie in Turkije slecht gesteld. Maar een belangrijk onderdeel van democratie is dat burgers zich vrij kunnen bewegen. Voor de gelovige Turken is het feit dat er de afgelopen jaren op veel plekken moskeeën en gebedsruimten zijn bijgebouwd een enorme uitbreiding van hun bewegingsruimte. 
Zo’n twintig jaar geleden was dit zeker niet het geval. Twee weken geleden reisden mijn man en ik per vliegtuig naar Istanboel. Toen we aankwamen konden we net op tijd het namiddaggebed verrichten in de gebedsruimte van het vliegveld. Ook bij de vertrekhal bleek er een eigen mescid te zijn.
Een belangrijk onderdeel van democratie is dat burgers zich vrij kunnen bewegen
De terugreis ging per touringcar, een reis van ruim dertien uur. Om de drie tot vier uur werd er gepauzeerd bij een wegrestaurant en konden we gebruik maken van de daar aanwezige mescid. Wij voelden ons gezegend. Ik hoop dat ook in Nederland de moslims zich vrij kunnen blijven bewegen en de ruimte krijgen om hun religieuze plichten te kunnen vervullen.
